Goede Gesprekken

Sinds Pim Fortuyn is de Nederlandse Politiek in de greep van een obsessie met communicatie. Politici moeten zeggen waar het op staat en duidelijke taal spreken. Niemand heeft zich afgevraagd wat het effect daarvan is op het democratische proces. Tom-Jan Meeus (Made, 1961) doet dat wel in zijn zeer verhelderende essay Duidelijkheid, geschreven voor de Maand van de Filosofie.

In Nederland heeft de politiek zichzelf beroofd van de politiek. In een democratie bestaat de politiek namelijk bij de gratie van conflict, op ideologisch niveau. Idealen botsen, burgers kunnen kiezen. In Nederland is er al decennia lang een soort technocratie voor in de plaats gekomen. Doelmatig bestuur, zonder politieke strijd. Wat de gevolgen daarvan zijn voor onze democratie, dat maakt politicoloog Tom van der Meer (hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam) glashelder duidelijk in zijn boek 'Waardenloze politiek'.

De berichtgeving over de oorlog in Oekraïne richt zich in hoofdzaak op het front: wie heeft militair de overhand, is er genoeg munitie. Intussen ontwikkelt de rest van het grote land zich in razendsnel tempo. Er is een civil society aan het ontstaan, er is veel innovatie en een nieuw soort eigenaarschap bij de burgers. Noodgedwongen, maar met een nieuw elan. Op allerlei gebieden maakt het land een transitie door. Julia Soldatiuk-Westerveld, research fellow bij het Clingendael Instituut voor Internationale Betrekkingen, schetst een beeld van binnenuit.

De presidentsverkiezingen in Rusland zullen worden gewonnen door Poetin, dat staat vast. Er is steeds minder vrijheid, de staat schuift op in de richting van het totalitaire. Waarom zijn er dan überhaupt nog verkiezingen, wat staat er op het spel? Pjotr Sauer (1992), journalist van The Guardian, over de stand van zaken in het land waar hij geboren en getogen is.

Wie in Amsterdam Zuid-Oost geboren wordt staat met 3-0 achter. Stelt Prof. Soortkill (Amsterdam 1993), schrijver van het boek Smibologie. Je komt bijna onherroepelijk in de greep van een negatieve manier van denken over jezelf, dat is de erfenis van de slavernij die doorwerkt in de hoofden van jonge zwarte mensen. In zijn boek breekt hij die verkeerde denkbeelden af. Hij herschrijft op een inspirerende manier de geschiedenis, en schrijft een geschiedenis van de hip hop als revolutionaire beweging met emancipatoire potentie. Daaruit destilleert hij een programma van elf punten om de baas te zijn over je eigen leven.

Amsterdam heeft 900.000 inwoners en een begroting van 6 miljard euro. De stad kent zogeheten wicked problems, van over-toerisme tot georganiseerde misdaad. Er is armoede en segregatie. De vermarkting van de woningmarkt drijft minder bedeelden de stad uit. Hoe bestuur je dat allemaal? Wat vermag je als burgemeester? Femke Halsema noemt het een kwestie van bijsturen, maar koestert haar idealen. Ze begint in de zomer aan haar tweede termijn van zes jaar als burgemeester en is duidelijk gegroeid in haar rol. En in charisma

Bijna alle debatten die op het ogenblik de gemoederen heftig bezighouden in de maatschappij, zijn terug te voeren op onze moraal. Hanno Sauer (1983) schreef een imposante studie over de ontwikkeling van onze moraal, waarin hij 5 miljoen jaar terug gaat. 'Moraal. Goed en kwaad van prehistorie tot polarisatie'. Centrale stelling: de mens is zo succesvol als soort, juist vanwege onze moraal die ons in staat stelt om samen te werken in kleine groepen. Het boek werpt verhelderend licht op de vraag wat ons desondanks zo sterk verdeelt.

John Morijn (Dordrecht 1977), Bijzonder hoogleraar Recht & Politiek in Internationale Betrekkingen in Groningen, doet onderzoek naar de ontwikkelingen in Polen en Hongarije. Vrijheid, democratie en rechtsstaat staan daar ernstig onder druk. Hij trekt een vergelijking met de plannen van de PVV en ziet duidelijke parallellen. Hij is zeer verontrust, want hier is sprake van een draaiboek: weg van de democratie, in de richting van een autocratie.

Als we van de politiek gezien de laatste verkiezingen geen effectieve reactie op de klimaatverandering kunnen verwachten, en als op de klimaattop COP28 zelfs de afbouw van fossiele brandstoffen onbespreekbaar is, misschien moet het dan van creatieve ondernemers komen. In 2020 sprak ik met Pieter Hoff, een idealistische ondernemer die een methode heeft ontwikkeld om bomen te planten in de verwoestijnde gebieden in de wereld. Hij overleed in 2021, zijn bedrijf is overgenomen door zijn zoon Wout Hoff. Ze zetten hun technologie inmiddels in 60 landen succesvol in om gedegradeerd land te herstellen. Ze beweren alle CO2 emissies van Nederland al vanaf 2035 volledig te kunnen neutraliseren - en dat voor minder dan 10% van het huidige budget. Ze helpen tegelijkertijd miljoenen boerenfamilies uit de armoede en pakken 12 Duurzame Ontwikkelingsdoelen aan. Reden om nog eens goed naar de vader te luisteren. Ik publiceer het gesprek opnieuw.

Het houdt maar niet op, de leugens die politici ons voorhouden over migratie. Daarom publiceer ik dit gesprek met Hein de Haas nog een keer, hij weet van de hoed en de rand. Dagelijks worden we bestookt met alarmerende berichten over stromen migranten. Het leidt tot polarisatie en verhitte debatten in de samenleving. Het laatste kabinet Rutte is erover gestruikeld. Maar, socioloog Hein de Haas, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, laat in zijn boek Hoe het echt werkt geen spaan heel van de berichtgeving. Met de realiteit heeft het bitter weinig te maken. Vormen de migranten een bedreiging voor onze samenleving? Het tegendeel is eerder het geval.

Berber van der Woude werkte jarenlang voor het ministerie van Buitenlandse Zaken. De laatste twee jaar van haar diplomatieke carrière woonde ze in Jeruzalem, terwijl ze werkte in Ramallah op de Westelijke Jordaanoever. Ze heeft ontslag genomen omdat ze in gewetensnood kwam. Ze zag van nabij dat Israël het internationale recht met voeten trad. Binnen de Diplomatieke Dienst was er geen ruimte om dat aanhangig te maken. Uit woede over het buitenproportionele geweld van de Israelische vergeldingsactie in Gaza heeft ze nu een videoboodschap gepubliceerd op LinkedIn. Een oproep aan ambtenaren om te luisteren naar hun geweten.

Tamar van Gelder (Zaandam, 1975) is voorzitter van de Algemene Onderwijsbond. Deze vakbond groeit, en dat is niet zo gek, want de problemen in het onderwijs stapelen zich op: er is een chronisch tekort aan goed opgeleide leerkrachten. En de politiek lijkt zich er amper voor te interesseren; het onderwerp speelt geen enkele rol bij de huidige verkiezingen. Terwijl er een Deltaplan nodig is om het tij te keren. Van Gelder is een bevlogen vakbondsvrouw, die komt uit een echte onderwijsfamilie. Haar grootvader stond aan de basis van de Middenschool, een experiment uit de jaren '70, waarbij alle leerlingen drie jaar lang hetzelfde programma volgden

Sylva van Rosse (1970) kent het Midden-Oosten goed. Ze richtte tien jaar geleden met een groep geestverwanten Het Grote Midden-Oosten Platform op. Met het doel om lacunes op te vullen, stereotiepen te bestrijden, onderwerpen te agenderen. Want die beeldvorming is scheef. Wij volgen in Nederland hoofdzakelijk het narratief van Israël, slechts zelden komt het Arabische verhaal, of het Palestijnse perspectief op het grote conflict in het Midden-Oosten aan bod. Op een zorgvuldige manier. Zij pleit voor een evenwichtig beeld, vanuit menselijkheid, en met als houvast het Internationale recht.

Annemieke Roobeek (Amsterdam 1958) is van huis uit politicoloog en econoom en al meer dan dertig jaar verbonden aan Nyenrode Business Universiteit, als hoogleraar Strategie en Transformatiemanagement. Als commissaris komt ze in de boardrooms van talloze grote bedrijven. Dus ze kent het klappen van de zweep. Bij de opening van het Academisch Jaar hield ze een prikkelende lezing over democratie en leiderschap. Pleidooi voor moed, morele ruggengraat, kennis van zaken en netwerkend leiderschap

Tijdens de coronapandemie was Marion Koopmans (Tegelen 1956), hoogleraar virologie van het Erasmus MC in Rotterdam, een baken van rust en betrouwbaarheid. Inmiddels zijn we met dit virus een nieuwe fase ingegaan. Maar het is nog altijd in de wereld. Waar staan we nu? Een update. Maar ook: hebben we er met het oog op de toekomst iets van geleerd?

Mohammed Chahim (Marokko, 1985) geldt als een van de machtigste politici in Brussel op het energiedossier. Hij is vice-president van de Sociaal-Democraten in het parlement en heeft de Green Deal in zijn portefeuille. Hij praat met Republikeinse senatoren in Amerika, mijnwerkers in Polen en boeren in Nederland. Hij is een protégé van Frans Timmermans en is zelf een bevlogen voorvechter van maatregelen om de energietransitie in gang te zetten. Inmiddels is de CBAM-regeling in werking getreden; die heeft invloed op de CO2-uitstoot in de hele wereld. Een huzarenstukje. Dit gesprek vond plaats in 2022, toen hij er nog volop mee bezig was.

Dagelijks worden we bestookt met alarmerende berichten over stromen migranten. Het leidt tot polarisatie en verhitte debatten in de samenleving. Het laatste kabinet Rutte is erover gestruikeld. Maar, socioloog Hein de Haas, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, laat in zijn boek Hoe het echt werkt geen spaan heel van de berichtgeving. Met de realiteit heeft het bitter weinig te maken. Vormen de migranten een bedreiging voor onze samenleving? Het tegendeel is eerder het geval.

Miguel en Thiëmo Heilbron zijn broers. Ze werken al jaren nauw samen, zo waren ze onder andere betrokken bij de oprichting van The Black Archives, het Amsterdamse archief rond zwart erfgoed. Inmiddels hebben ze twee nieuwe sociale ondernemingen gestart, die het onderwijs beogen te verrijken: Fawaka Ondernemersschool en Fawaka Wereldburgerschap. Scholen zijn wettelijk verplicht om onderwijs te geven over burgerschap. Ze dienen jonge mensen vertrouwd te maken met de waarden van sociale cohesie en democratie. Miguel en Thiëmo gaan een stap verder. Maak er wereldburgerschap van, zeggen zij. Zo werk je bij de bron aan de radicale verandering die nodig is in de wereld.

Voor het tienjarig jubileum van De Correspondent kijkt Lex Bohlmeijer, Correspondent Goede Gesprekken terug op de interviews die hij heeft gewijd aan institutioneel racisme. Door met een zekere onbevangenheid vragen te stellen heeft hij een weg afgelegd van onwetendheid en ongemak naar inzicht en verbondenheid.

Mpanzu Bamenga, vluchtte als 8-jarige jongen met zijn moeder vanuit Congo naar Nederland. Het duurde dertien jaar voor ze een verblijfsvergunning kregen. Intussen ging hij naar school en vervolgens haalde hij een master in de rechten. Hij zet zich op allerlei manieren in voor de mensenrechten in Nederland. Niet alleen van ongedocumenteerden en statushouders, maar feitelijk van ons allemaal. In 2018 begon hij een rechtszaak tegen de Staat over de onwettigheid van etnisch profileren. En hij won.