Radio Swammerdam

Een ‘goede stem’ heb je niet zomaar, je moet je aan een heleboel ongeschreven regels houden. Wil je bijvoorbeeld rationeel overkomen? Praat dan iets monotoner. Deze en meer huidige standaarden zijn voor een groot deel overgeleverd uit de 19e eeuw. Hoe klonken mensen tweehonderd jaar geleden, lang voor de uitvinding van de microfoon? We hebben geen geluiden, maar wel allerlei boekjes over spraakoefeningen en ‘stemziektes’. Aan de hand van zulk materiaal traceert hoogleraar Josephine Hoegaerts de sociale geschiedenis van de stem. Redacteur Tabe Bakker ging met Josephine in gesprek over haar boek, Speaking, Stammering, Singing, Shouting, en ontdekte de blinde vlek die de geschiedschrijving heeft voor ons stemgeluid. Radio Swammerdam - 30 november 2025 ---------- Radio Swammerdam is hét wekelijkse radioprogramma over Amsterdamse wetenschap sinds 2 mei 2010. Onze redactie bestaat uit Amsterdamse studenten of net afgestudeerden met een passie voor onderzoek en journalistiek. In onze knusse studio in Pakhuis de Zwijger schuiven wetenschappers aan om hun onderzoek uitgebreid en toegankelijk toe te lichten. Het gesprek kun je elke zondag tussen 11:00 en 12:00 uur luisteren via RadioSalto. Of je luistert terug als podcast op Spotify, iTunes of een ander podcast platform. Voor vragen, complimenten, opmerkingen, of andere vormen van contact zijn we te bereiken op: redactie@radioswammerdam.nl. De redactie van seizoen 2025-2026 bestaat uit Tabe Bakker, Momo Schaap, Sam Simons, Max Waterreus en Eva van der Zee.

Waarom voelen Amsterdammers zich niet meer welkom in hun eigen binnenstad? Die vraag stelt stedelijk geograaf Fenne Pinkster, auteur van het essay Het Haperende Hart van de Stad. Daarin vertellen bewoners over hun ervaringen met het centrum; een plek die ooit van iedereen leek, maar steeds meer in de greep komt van toerisme, gentrificatie en commerciële druk. In deze aflevering gaat Max Waterreus met haar in gesprek over wat er verloren gaat als de stad vooral draait om bezoekers. Ook schuift Jasper van Dijk aan, van Stichting Amsterdam Heeft een Keuze, die de gemeente voor de rechter daagt omdat het toeristenplafond niet wordt gehandhaafd. Maar zijn die aantallen wel het echte probleem? En wat kunnen we doen om het hart van Amsterdam weer kloppend te maken, voor Amsterdammers zelf? Samen met tweede presentator Momo Schaap onderzoeken we hoe de binnenstad weer een plek kan worden waar bewoners zich thuis voelen.

Vooruitstrevend in het ene opzicht, maar niet het andere: De Amsterdamse School was een eigenzinnige architectuurstroming waarin alle vormen van kunst en nijverheid samenkwamen. In de roerige jaren ’10 was er weliswaar oog voor de arbeider, maar het werk van vrouwen bleef onderbelicht. Momo Schaap spreekt met Loulou Kokkedee, curator van Museum Het Schip, die voor de tentoonstelling Ongekend Talent de archieven indook op zoek naar de vrouwen van de Amsterdamse School – en toen die archieven ontoereikend bleken, zocht ze verder. Met een column van Hannah Jansen. Tweede presentator: Tabe Bakker. Techniek: Max Waterreus.

Vooruitstrevend in het ene opzicht, maar niet het andere: De Amsterdamse School was een eigenzinnige architectuurstroming waarin alle vormen van kunst en nijverheid samenkwamen. In de roerige jaren '10 was er weliswaar oog voor de arbeider, maar het werk van vrouwen bleef onderbelicht. Momo Schaap spreekt met Loulou Kokkedee, curator van Museum Het Schip, die voor de tentoonstelling Ongekend Talent de archieven indook op zoek naar de vrouwen van de Amsterdamse School - en toen die archieven ontoereikend bleken, zocht ze verder. Met een column van Hannah Jansen. Tweede presentator: Tabe Bakker. Techniek: Max Waterreus.

Hoe leren apen naar voedsel zoeken? Die vraag stelt prof. Karline Janmaat, hoogleraar cognitieve gedragsecologie. Normaal bestudeer je daarvoor apen in het wild, maar Karline doet dit ook in Artis! Hoe moet je voedselzoek-gedrag in de dierentuin onderzoeken, waar apen niet naar eten hoeven te zoeken? En wat vinden de apen van hun proefdierschap? In deze aflevering bespreken Karline Janmaat en Max Boot de resultaten van hun onderzoek met touchscreens en voedselpuzzels, en staan we stil bij het ZOOlogy congres eind december. Een aflevering door Tabe Bakker 2e presentator: Momo Schaap Techniek: Max Waterreus Met dank aan Pakhuis de Zwijger

We namen een paar van onze favoriete fragmenten mee van het vorige seizoen. Luister gezellig mee met onze Recap Aflevering! Een aflevering door Momo Schaap, Max Waterreus en Tabe Bakker. Met dank aan Pakhuis de Zwijger en Radio SALTO.

Alle studieplekken van de UvA worden op een paar plekken geclusterd, is dat wel zo verstandig? Luister onze Swammerdam Special: nu eens niet een wetenschapper maar studenten aan het woord. Actiegroep @dereaksie maakt zich ernstig zorgen om dit clusterbeleid van de UvA. Ze organiseerden een begrafenis voor de recent gesloten bibliotheek in het PCHoofthuis en maken zich hard voor een gezonde relatie tussen student, universiteit en stad: ‘Als je elkaar tegenkomt gaat het bruisen, dan leeft het.’ Wie is De Reaksie en wat kunnen we van ze leren? Een uitzending van Tabe Bakker, met dank aan De Reaksie

Wat gebeurt er als classici, archeologen en historici elkaars werk niet meer begrijpen? Schrijver en blogger Jona Lendering schetst de crisis waarin de oudheidkunde zich bevindt aan de hand van een serie dwalingen en hypes. Journalisten maakten er een potje van, maar ook wetenschappers zelf zijn medeplichtig. Momo Schaap spreekt met Lendering, die al veertien jaar over oudheidkunde bericht op zijn blog Mainzer Beobachter. Voor het boek 'Oudheidkunde is een wetenschap' sprak hij met veertig Nederlandse en Belgische wetenschappers over hun vakgebied. Tweede presentator: Max Waterreus. Techniek door Emerence Kapteijn.

In deze aflevering van Radio Swammerdam spreken we met planoloog Martin van der Maas over zijn essay De stad en de auto – Een duurzame toekomst met blijvende bebouwing. Hoe kunnen onze steden toekomstbestendig blijven terwijl de auto een steeds grotere rol speelt? Martin deelt zijn inzichten over duurzame stadsontwikkeling, mobiliteit en het bewaren van het karakter van onze leefomgeving. Luister mee en ontdek hoe wij samen kunnen bouwen aan slimme, leefbare steden voor morgen!

Hoewel we vaak denken dat we volledig zelfstandig keuzes maken over onze gezondheid, blijkt dat die beslissingen beïnvloed worden door veel meer dan alleen rationele afwegingen. In deze aflevering van Radio Swammerdam gaan presentatoren Max Waterreus en Daniel Teunissen in gesprek met communicatiewetenschappers Saar Mollen en Julia van Weert over wat onze gezondheidskeuzes allemaal beïnvloedt. Daarbij bespreken ze ook hoe nieuwe onderzoeksmethoden, zoals het gebruik van AI en virtual reality, ons steeds beter inzicht geven in hoe mensen informatie verwerken en keuzes maken. Met een column van Jens Rummens.

Wat is manipulatie eigenlijk? Hoe verhoudt het zich tot onze autonomie? En kunnen we ooit echt manipulatievrij leven? Sinds kort beschermt Europese wetgeving ons tegen manipulatie in de digitale wereld. Maar het begrip ‘manipulatie’ dat de EU hanteert is nog lang niet uitgekristalliseerd. Filosoof en onderzoeker Marijn Sax dook erin en vertelt ons alles over hoe manipulatie past (of juist niet past) binnen het juridische kader van de EU. En nu we het toch over manipulatie hebben: het is Mei Social Vrij! Mei Social Vrij roept op om sociale media een maand lang volledig links te laten liggen vanwege zorgen om onze mentale gezondheid, maar ook, opnieuw de angst voor manipulatie. Voor sommigen gaat dat niet ver genoeg. In deze aflevering spreken we twee mensen die de smartphone altijd links laten liggen. Zoveel mogelijk socialvrij. Wat kunnen we van hen en Marijn leren over autonomie, druk, en digitale dwang?

In 2017 werden de Oranje Leeuwinnen voor het eerst Europees kampioen: één van de vele aftrappen (en bewijzen) van het toenemende succes van vrouwenvoetbal in Nederland. Maar vrouwen op het veld (in plaats van naast) is niet altijd vanzelfsprekend geweest. Het Nederlands vrouwenvoetbal kent, anders dan het mannenvoetbal, namelijk een vrij korte doch turbulente geschiedenis van komen en gaan: zo werd vrouwenvoetbal in 1935 door de burgemeester van Amsterdam verboden, waarna de KNVB in 1938 volgde met een landelijk verbod op vrouwenvoetbal. Bovendien konden vrouwen pas in 1971 lid worden van de KNVB. Het lijkt zodoende een ontstaansgeschiedenis te hebben die gekenmerkt wordt door weerstand. Waar komt dat precies vandaan, die weerstand? En wat is er in de tussentijd veranderd? In deze uitzending van Radio Swammerdam proberen redacteuren Emerence Kapteijn en Maaike Kooijman antwoorden te vinden op de vraag: wat kan vrouwenvoetbal ons vertellen over de maatschappelijke ontwikkeling van emancipatie en gender (on)gelijkheid? Oud-profvoetballer en hoogleraar Philosophy of Humanity, Culture, and Society (Universiteit Tilburg) Martine Prange vertelt over het Nederlandse vrouwenvoetbal als lens voor emancipatie, met een column van Josephine Feij en een korte reportage over de fanbeweging Ajax Women Fanatics.

Wie spraken er Proto-Indo-Europees? En wordt het Nederlands steeds simpeler? Historische taalkundigen zoeken de oorsprong van alle Indo-Europese talen in een gemeenschappelijke voorouder die zo'n vierduizend jaar geleden werd gesproken. En hoewel deze taal een volledig hypothetische constructie is, spreken zij met zelfvertrouwen over de uitspraak én grammatica van deze verre voorloper van ondermeer het Nederlands, Italiaans, Perzisch en Koerdisch. Momo Schaap spreekt met Yoïn van Spijk, historisch taalkundige en etymoloog, over de geschiedenis van onze taal de grote uitdagingen die werden overwonnen in het bestuderen daarvan. Techniek: Emerence Kapteijn

Plassen doe je elke dag, en als het goed is ook vaker dan één keer. Een gewoonte - of ritueel - dat als alledaagse activiteit niet snel in de (wetenschappelijke) belangstelling staat. In deze uitzending van Radio Swammerdam duikt redacteur Emerence Kapteijn daarom in de wondere wereld van de w(c)etenschap achter, jawel, urine. Kunnen we bijvoorbeeld bepaalde elementen uit onze urine voor duurzaamheidsdoeleinden hergebruiken? En op welke manier kunnen we het urineren terugvinden in ons stedelijk landschap? Chemicus Steven Beijer (Universiteit van Amsterdam) onthult de resultaten van het Lowlands onderzoek ‘We Need Your P(ee)’ naar de invloed van drugs en pijnstillers op de winning van fosfaathoudend struviet uit urine. Vervolgens vertelt documentaire fotograaf en samensteller van het boek “Gezeik in Amsterdam” Renzo Gerritsen tijdens een wandeling over de Wallen over de geschiedenis en het verdwijnen van Amsterdamse plaskrullen uit het straatbeeld.

De Varsity is de belangrijkste studentenroeiwedstrijd van het jaar. Een cocktail van traditionele corporale en olympische gemoederen, plus een 'muur van geluid', maakt dat de roeiers meer druk voelen dan bij andere wedstrijden. Helpt zo'n sfeer de roeiers ook harder te roeien? Redacteur Tabe Bakker spreekt met sportpsycholoog dr. Gerald Weltevreden, roeier Mick Makker en trekt eropuit op het terrein van de Varsity zelf. Wat zegt de wetenschap, de roeier en het publiek? Met een column van Job Korte. Met dank aan Momo Schaap voor de techniek.

Het duurzaamheidssprookje by Radio Swammerdam

Nationalistisch vermaak lijkt tandeloos; we grinniken om Frank Lammers als Michiel de Ruyter en Soldaat van Oranje de musical. Maar achter dit simpele vermaak kan een van 's werelds meest verwoestende ideologieën schuilgaan. Momo Schaap spreekt met Joep Leerssen, emeritus hoogleraar Europese studies aan de Universiteit van Amsterdam, over de geschiedenis van het romantisch nationalisme, hoe het na de Eerste Wereldoorlog undercover ging en nu weer de kop opsteekt. Tweede presentator: Tabe Bakker Techniek: Daniël Teunissen

Met de tand des tijds duiden we aan dat de tijd knagend aan ons bestaan het vergankelijke aantast. Op zoek naar waar dit gezegde zijn oorsprong heeft gevonden, stuit Max Waterreus op verschillende theorieën. De etymologie is interessant, omdat je er ook aan kan zien uit welk taalgebied een woord afkomstig is. Zo is 'radio' een ingeslikte vorm van het Engelse 'radio-receiver', wat weer van 'radius' komt, Latijn voor 'straal'. De etymologie van het gezegde over tanden en tijd brengt ons naar de klassieke oudheid, van Ovidius, via Shakespeare en naar het heden. Tanden en tijd hebben nog veel meer met elkaar te maken. Materiaal dat onder andere wordt gevonden in tanden speelt een sleutelrol in archeologisch onderzoek. Het vertelt ons iets over afkomst, tijdvak, locatie en nog meer. Zoals de etymologie van 'tand des tijds' ons diagonaal door allerlei tijdvakken en plekken meeneemt, zo neemt ook het isotopenonderzoek naar tanden ons door de geschiedenis mee. Met vandaag in de uitzending: dr. Lisette Kootker, specialist in archeologisch en forensisch onderzoek en verbonden aan de VU. Wat vertelt de tand des tijds ons allemaal nu? Met een column van Brechtje Hartong van Ark. Een aflevering van Max Waterreus. Met dank aan Tabe Bakker voor de techniek.

In films en series zijn personages vaak onderdeel van een klein, hecht groepje vrienden dat te pas en te onpas bij elkaar aan de deur staat. Maar de praktijk blijkt weerbarstiger. Vriendschappen veranderen of verwateren, mensen verdwijnen of komen onverwacht dichter bij je te staan. Dat fascineert niet alleen redacteur Maaike Kooijman, maar ook de wetenschap. Aristoteles hield zich al bezig met de theorie en praktijk van vriendschappen en vandaag de dag gebeurt dat nog steeds. We praten met hoogleraar sociologie Beate Völker en Anne van der Steen, maker van 'Anne zoekt vrienden', over vriendschap in de hedendaagse maatschappij.

Deze week praten we met Shivant Jhagroe, schrijver, onderzoeker, artiest en universitair docent aan de Universiteit Leiden, over de grenzen van duurzaamheidsdenken. In zijn boek 'Voorbij duurzaamheid. Op weg naar radicale ecorechtvaardigheid' haalt hij de rol van kapitalisme, kolonialisme en sociale uitsluiting aan in de strijd voor een eerlijke toekomst voor onze planeet. Waarom is de huidige benadering van duurzaamheid niet genoeg? En wat moeten we wél doen om echte verandering te bewerkstelligen?