Piekno zbawia swiat

Cztery epizody z życia świętego Mikołaja, zgodne z Żywotami świętych, poznajemy przypatrując się wymalowanym przez Ambrogio Lorenzettiego skrzydłom poliptyku. Pierwszy z nich ukazuje Świętego w znanej scenie podrzucania złotych monet na posag trzem córkom ubogiego szlachcica. Dzieło to ukazuje nam także historyczną scenę konsekracji Mikołaja na biskupa Miry, a także obrazuje cud wskrzeszenia chłopca i cud pszenicy. Ten ostatni związany jest z uratowaniem od zatonięcia kupieckich statków i uratowania marynarzy, w wyniku czego św. Mikołaj staje się także patronem marynarzy i żeglarzy.

Umiłowanie krzyża i poczucie wybrania, zaszczyt umierania taką samą śmiercią jak Zbawiciel - te cechy św. Andrzeja, które pozostawia nam apokryf dotyczący żywota apostoła, wymalował na swoim płótnie hiszpański malarz José Ribera. W samym centrum obrazu na ziemi leży krzyż w kształcie X, na nim posadzono apostoła, całkowicie przygotowanego na to męczeństwo. Gestem rozłożonych dłoni wydaje się on ponaglać swoich oprawców do wykonania wyroku. Postawa apostoła kompletnie niezrozumiała w dzisiejszym świecie zawstydza nas, dla niego jest tylko drogą do rychłego spotkania z Chrystusem.

Mozaika pochodzi z 2 poł XIII w., znajduje się na galerii kościoła Św. Mądrości Bożej w Konstantynopolu (dzisiejszym Stambule), ukazuje nam trzy postacie. Chrystusa widzianego frontalnie - jako Pantokratora, w geście błogosławieństwa oraz Bogurodzicę i św. Jana Chrzciciela widzianych w ujęciu en trois quatre. Typ ikonograficzy deesis koncentruje się na motywie wstawiennictwa u Boga Ojca, na co wskazują modlitewne gesty postaci świętych. Na szczególną uwagę zasługuje piękny modelunek światłocieniowy wykonany za pomocą tessery.

Na niewiele ponad 60 lat po wyniesieniu do chwały ołtarzy pierwszego generała Towarzystwa Jezusowego – św. Ignacego Loyoli, na sklepieniu jezuickiego kościoła San Ignazio w Rzymie, w brawurowym stylu, kolejny z jezuitów - Andrea del Pozzo, wymaluje triumf świętego założyciela a także triumf samego zakonu. Stworzy iluzję piętra nieistniejącej architektury, na której usadowi personifikacje czterech kontynentów, na jakie dotarła nauka głoszona przez zakon. Samego świętego, oczekującego na spotkanie z Trójcą Świętą, umiejscowi na niebiosach w samym środku programu ikonograficznego całego przedstawienia.

To pierwszy z dwunastu obrazów, otwierający cykl Dzieje cywilizacji Polski. Jego głównym bohaterem jest stojący nad brzegiem Jeziora Lednickiego książę Mieszko I, opierający się znamiennie o krzyż – sugerujący, że na wierze i moralności chrześcijańskiej oparta zostanie cała przyszła państwowość podległego mu kraju. Do księcia zmierza ubrana w jasny strój z płonącą świecą w dłoniach i wiankiem na głowie jego przyszła żona, Dobrawa. Artysta ukazuje nam również chrzest ludności, którego dokonują biskup Jordan i św. Wojciech. Obecność tego drugiego w szatach pontyfikalnych znamionuje już przyszłe wydarzenia z historii Polski związane z pielgrzymką cesarza Ottona III w katedrze w Gnieźnie w roku 1000.

Obraz odchodzenia z tego świata zatwardziałego grzesznika malowany jest dokładnie rok po tym, jak Goya stworzył wizję „dobrej śmierci”, przedstawiając umierającego św. Józefa w otoczeniu Maryi i Jezusa. Tym razem nastrój obrazu napawa ogromnym niepokojem a w przestrzeni płótna pojawiają się demony. Ekspresję wprowadza sam święty Franciszek Borgia, zdumiony dokonującym się cudem i rozgrywającą się przed jego oczyma sceną.

Artysta urodzony w Królewcu ale działający w kręgu zakonu cystersów, głównie w Polsce, maluje historię św. Judy Tadeusza. Scenę męczeństwa apostoła, przedstawia jako jedną z kilkunastu, w cyklu ukazującym dwunastu apostołów oraz kilku innych świętych kościoła katolickiego. Kompozycyjnie bardzo bliski Rubensowi, stylistycznie Rembrandtowi. Obrazuje apokryficzną historię dotyczącą pobytu św. Tadeusza w Persji, gdzie wraz ze św. Szymonem w pogańskiej świątyni Apolla i Diany wyrzucają demony z posągów bóstw.

Niderlandzki artysta przedstawia nam w swoim obrazie wnętrze zamkowej komnaty otwartej trzema oknami na krajobraz idealnego miasta. W tym samym wnętrzu umieszcza Madonnę z Dzieciątkiem i przyklękającego przed Nią św. Łukasza, który w szybkim szkicu utrwala rysy Maryi. Zarówno święty malarz jak i my zostajemy dopuszczeni do oglądania bardzo intymnej sceny karmienia Dziecka. W przedstawieniu bardzo odczuwalny jest nastrój spokoju i ciszy, którego nie burzy ani obecność Łukasza ani kolejnych pokoleń oglądających.

Vasari -autor żywotów słynnych artystów malarzy, rzeźbiarzy i architektów przedstawia nam św. Hieronima na pustyni otoczonego niemal z każdej strony przez pokusy. Jedyną bronią świętego jest krucyfiks, w który wpatruje się usiłując odgonić od siebie uderzające pokusy miłości, nieczystości a nawet pokusę sławy. Stylistycznie artysta wykorzystuje doświadczenie wielu mistrzów dojrzałego renesansu, wzoruje się także na Michale Aniele, który do końca życia pozostawał dla Vasariego największym artystycznym autorytetem.

Obraz ukazuje nam wizję św. Dominika, podczas której święty ten otrzymuje od Maryi różaniec, jako powszechne narzędzie pomocne człowiekowi w każdej trudnej sytuacji. Na obrazie dostrzegamy ludzi wszystkich stanów i w różnym wieku, którzy czekają na różaniec. Mężczyzna, który spogląda na nas i szarpie za rękaw Dominika, próbuje skupić uwagę świętego na kolejnych pokoleniach oglądających, którzy podobnie jak ludzie jemu współcześni przychodzą prosić o szczególną interwencję Maryi i Jezusa w swoim życiu a różaniec pozostaje dla nich najlepszym łącznikiem ze światem duchowym.

Anioł, jako wysłannik Boży zstępuje do rzeczywistości czyśćca, pełnej płomieni, które nie parzą lecz oczyszczają. Symbolika obrazu przesycona jest tematyką uwolnienia, oczyszczenia i ideą modlitewnego orędownictwa, na co wskazują wybrane postaci świętych, którzy przywoływani są w chwili śmierci. Na temat czystości i oczyszczenia wskazuje nam również symbol lilii, który jednocześnie wiążemy także z postacią Maryi orędowniczki dusz czyśćcowych.

To jeden z cyklu trzech obrazów dotyczących żywota świętego apostoła, namalowany na zlecenie kardynała Matea Contreilego do kaplicy kościoła św. Ludwika Króla Francji w Rzymie. Bohater obrazu – Mateusz ukazany w kapłańskich szatach, pada na schodkach prezbiterium tuż przy widocznej mensie ołtarzowej , gdzie jeszcze przed chwilą sprawował eucharystię. Napastnikiem jest półnagi mężczyzna – poganin. Scenie przyglądają się przerażeni uczestnicy mszy św. O tym, że scena ta, zatrzymana niczym w fotograficznym kadrze, zakończy się śmiercią apostoła, świadczy pojawiający się anioł, który wciska w otwartą dłoń Mateusza palmę męczeństwa.

To pierwsze po powrocie z ośmioletniego pobytu artysty z Włoch duże zlecenie, nad jakim pracował. Tytułowe podniesienie krzyża, któremu towarzyszy nagromadzenie ciał postaci mężczyzn zaangażowanych w ustawienie krucyfiksu na ziemi, widzimy w środkowym obrazie. To co dzieje się w skrzydłach bocznych choć koresponduje z częścią środkową, stanowi niejako oddzielny motyw. Ramy obrazu głównego wydają się być zbyt ciasne, by pomieścić wszystkich uczestników dramatu. Najbardziej konsekwentna we wszystkich trzech częściach tryptyku jest przyroda i ukazana sceneria. Zgodnie z tytułem dzieła, Rubens położył akcent na ogromny ciężar, z jakim zmagają się podnoszący krzyż, sugerując nam wszystkim, że jest to ciężar grzechów, jakie wziął na siebie Jezus.

Kwatera znajdująca się po lewej stronie, w skrzydłach stałych ołtarza Mariackiego, widoczna wyłącznie po jego zamknięciu, usytuowana jest pośrodku cyklu dotyczącego życia Matki Bożej, między scenami: Spotkanie Joachima i Anny oraz Edukacja Maryi w świątyni jerozolimskiej. Kolejny już raz mistrz z Norymbergi w przepiękny sposób opowiada życie współczesnych mu mieszczan krakowskich, tym razem jesteśmy świadkami niezwykle intymnej sceny – narodzin. Wnętrze mieszkalne, oraz stroje portretowanych kobiet: będącej w połogu Anny oraz towarzyszących jej trzech położnych, świadczą o zamożności gospodarza domu. Nastrój ciszy i ciepła emanuje z płaskorzeźby, przypominając nam o tym, że oto w narodzinach Maryi dokonuje się ważny etap w historii zbawienia człowieka.

Obraz zbudowany w oparciu o bliski kadr przedstawia trzy fizjonomie. Kata, męczennika oraz kobiety, nie z własnej woli uwikłanej w intrygę. W przedstawieniu tym pobrzmiewają jednak echa przeszłości samej artystki i wciąż niezabliźnione rany doznanej krzywdy, upokorzenia, zazdrości i zawiści. Temat biblijny kolejny raz staje się dla niej okazją do wewnętrznych przemyśleń i pracy nad sobą.

Przekrój wiekowy i stanowy, bractwa i grupy parafialne, feretrony i sztandary – personalne i duchowe bogactwo Kościoła zaprezentował Hipolit Lipiński w historycznym obrazie, który z ogromnym realizmem pokazuje formującą się przed wejściem do świątyni procesję Bożego Ciała. Scena ukazana w pogodny, ciepły dzień. Nastrój obrazu spokojny, mimo zgiełku panującego na placu przed gotyckim kościołem św. Barbary w Krakowie.

W łuku, w głębi nieistniejącej kaplicy za pomocą geometrii matematycznych wyliczeń i osiągnięć perspektywy Massacio maluje fresk w kościele Santa Maria Novella . Dominują w nim dwa motywy ikonograficzne: Tron Łaski oraz grupa Ukrzyżowania. To nowatorskie dzieło zachwyca nie tylko nowatorskimi rozwiązaniami iluzjonistycznymi ale doskonałym rysunkiem i modelunkiem postaci.

Temat zaczerpnięty z Dziejów Apostolskich. Paweł przed trybunałem greckim, pilnującym czystości i poziomu głoszonej nauki i religii, na wzgórzu Aresa głosi Ateńczykom Boga, w którym wszyscy żyjemy, poruszamy się i jesteśmy oraz dobrą nowinę o zmartwychwstaniu. Wśród słuchających Pawła Rafael bardzo wyraźnie wyodrębnił trzy grupy postaci.

Apokryficzny temat doskonale znany nam Polakom dzięki powieści Henryka Sienkiewicza. Piotr za namową chrześcijan ucieka z Rzymu, gdzie trwają prześladowania wyznawców Chrystusa. Ucieka by ocalić naukę Mistrza i zanieść ją innym wierzącym. Nie odejdzie jednak zbyt daleko…przy via Appia ukazuje mu się zmartwychwstały Jezus i na pytanie Piotra: Dokąd podążasz ? – deklaruje, że idzie do Rzymu, jeszcze raz umrzeć, skoro Piotr z niego ucieka. Z tym tematem mierzy się Annibal Carracci tworząc niezwykle sugestywny obraz zbudowany przez gest obu postaci.

Fresk znajdujący się w Kaplicy Sykstyńskiej ukazuje prymat św. Piotra. Stojący w centrum, na pierwszym planie Jezus przekazuje klęczącemu Piotrowi obiecane w Ewangelii klucze do królestwa – symbol władzy, pierwszeństwa wśród apostołów oraz przewodzenia na ziemi kościołowi Chrystusowemu. To jednak nie cała treść wielopostaciowego i wielowątkowego przedstawienia, do którego odczytywania wraz z nami zapraszamy w dzisiejszej audycji.