Piekno zbawia swiat

Nieokreślona, ciemna przestrzeń tła z lekko zarysowaną grotą. W centrum Matka Boża i Dzieciątko, przy którym, niczym przy ognisku grzeją się pasterze i wołek, który swym oddechem ogrzewa jego nagie ciało. Czym jest dla naszego malarza tytułowa adoracja? Modlitwą spojrzeń, modlitwą serca, umysłu i oczu. Kontemplacją tajemnicy wcielenia. Rozmową Stwórcy i stworzenia. Stanem aktywnego słuchania, które rozszerza ludzkie serce o obecność Boga.

Temat Nawiedzenia św. Elżbiety pojawia się, jako fragment większej całości, a dokładnie skrzydło tryptyku Zdjęcie z krzyża. Mistrz flamandzkiego malarstwa zestawia nam w obrazie stojące naprzeciw siebie, w portyku monumentalnej architektury, dwie pary małżonków: Maryję i Józefa oraz Elżbietę i Zachariasza. Obie kobiety są w stanie błogosławionym. Resztę wymowy dopełnia symbolika, która wskazuje nam, kim będzie potomek Maryi i na czym będzie polegała Jego zbawcza misja.

Mistrzowski podział światła, uwzględniający różne jego źródła. Trzy plany w obrazie, z czego pierwszy wpisany w trójkąt prostokątny – takie doświadczenia prowadzi Murillo na przeznaczonym dla katedry w Sewilli obrazie Narodziny Dziewicy z 1600 r., a przy tym wszystkim wprowadza nas w przestrzeń bardzo intymnej chwili – narodzin Matki Boga. Narodzin, którym asystują mieszkańcy niebios.

Zawiła kompozycja, niespotykana siła wyrazu, eksperymenty świetlne oraz ogromna estetyzacja składają się na dużych rozmiarów obraz przeznaczony do Scuola Grande di San Rocco w Wenecji, na którym Tintoretto maluje spektakularne Zwiastowanie.

Motyw dance macabre wywodzi się z późnej literatury średniowiecznej, bardzo szybko przeniknął do sztuk plastycznych i stał się popularny, wpisując się w powszechny wówczas w sztuce nurt moralizatorski. Obraz z kościoła bernardynów w Krakowie podejmuje ten temat zarówno w centrum, jak i w bordiurze, ukazując pląsających ze szkieletami przedstawicieli różnych stanów, zawodów i płci. Jednocześnie XVII wieczny autor dzieła konfrontuje każdą z postaci ze śmiercią, wobec której wszyscy są równi.

Dlaczego scena rodzajowa, kuchenna, przysłania w obrazie młodego jeszcze, bo zaledwie 19 – letniego Diego Velazqueza, przyszłego „pintora de camera”, szambelana, superintendenta pałacowych zbiorów a wkrótce także wielkiego marszałka pałacu, tytułową scenę religijną? Ulubieniec króla Filipa IV nie poprzestaje na zaszczytnych stanowiskach, prowadzi przeróżne eksperymenty związane z przestrzenią w płótnie, a jeden z nich możemy podziwiać właśnie w obrazie: Chrystus w domu Marty i Marii.

Umieranie a raczej to co nastąpi po nim, stało się tematem obrazu Hieronima Boscha, który ukazuje nam wnętrze sypialni, bogate łoże a na nim wychudzonego, bladego człowieka, który za chwilę pożegna się z życiem ziemskim. Wiele w tym obrazie wskazuje na toczącą się psychomachię, walkę o duszę umierającego, a zabiegają o nią Anioł Stróż mężczyzny, wskazujący mu wytrwale na krucyfiks w oknie oraz demony, kuszące go wciąż dobrami doczesnymi.

W życiu artystów zdarzają się takie sytuacje, gdy jeden dramatyczny epizod potrafi wycisnąć niezatarte piętno na ich twórczości. Tak było w przypadku młodej, pięknej i niezwykle zdolnej malarki, która w XVII wieku swoim talentem rywalizowała z największymi malarzami epoki baroku – Artemisii Gentileschi. Malowany przez nią biblijny temat Judyty zabijającej Holofernesa, posłużył nie tylko, jako prywatna zemsta na napastniku, zwrócił też uwagę na kilka istotnych wątków w ówczesnym społeczeństwie.

Czy można połączyć w jednym obiekcie architektonicznym budowlę o charakterze propagandowym, podkreślającą potęgę i władzę cesarza z budowlą sakralną symbolizującą ideę Niebieskiego Jeruzalem? Jeśli spoglądamy na sztandarowe dzieło sztuki karolińskiej, czyli kaplicę pałacową w Akwizgranie, nie możemy mieć co do tego żadnych wątpliwości.

Czy to przypadek, że Murillo ignoruje główny nurt malarstwa kontrreformacyjnego, jakim w XVII wiecznej Hiszpanii były dramatyczne, przesycone ekspresją sceny i nieprzerwanie maluje Matkę Jezusa? Immaculata, Assunta, Madonna Różańcowa są głównym bohaterkami wielu jego płócien. Kim był mistrz z Sewilli i jaka relacja łączyła go z Maryją? Odpowiedź na te pytania znaleźć można w audycji Piękno zbawia świat.

Rozwieszona na ścianie tkanina sławiąca czyny bohatera, w takiej konwencji zaprojektowany został fresk ukazujący bitwę, która zasądziła o losach chrześcijaństwa. Triumf cesarza Konstantyna i upadek cesarza Maksencjusza jawią nam się we fresku Giulia Romana - jednego z najzdolniejszych uczniów Rafaela, jako triumf chrześcijaństwa nad pogaństwem. Konstantyn niczym Mojżesz nad Morzem Czerwonym spogląda na pokonanego wroga, który tonie wraz ze swym wojskiem w odmętach wzburzonego Tybru.

Pełen uroku i ciepła obraz małżeńskiej miłości zainspirowanej Księgą Tobiasza, ukazuje nam Jan Steen – malarz holenderskiego baroku, w płótnie pochodzącym z 2 pol. XVII w. Klęczący małżonkowie modlą się wznosząc oczy ku Bogu, od którego przychodzi pomoc w ich niezwykle trudnej sytuacji. Obecny wśród nich archanioł Rafał, jako Boży posłaniec przybywa ze szczególną interwencją, która przyniesie wiele owoców: uzdrowienie w rodzinie, uwolnienie od złego ducha oraz oczyszczenie od niego ich małżeńskiego łoża.

Cluny to nie tylko centrum myśli teologicznej, filozoficznej i politycznej ale jednocześnie największy klasztor, jaki kiedykolwiek zbudowano w Europie. Opactwo w momencie rozkwitu stało się zarzewiem tzw. reformy cluniackiej, a przez jej rozprzestrzenianie, przyczyniło się do rozpowszechnienia wzorca architektonicznego kościoła romańskiego w Europie. To równocześnie jeden z pierwszych tak wyraźnych przykładów formy architektonicznej, która ideowo zostaje wykorzystana do ukazania rozdziału między cesarstwem a papiestwem.

Dwie symetryczne części, niby dwie strony otwartej księgi prezentuje nam Hans Holbein w swoim alegorycznym obrazie Biblii. Dostrzegamy tu wyraźny kontrast i przeciwstawienie Prawa – Miłosierdziu oraz Śmierci – Zmartwychwstaniu. Autor w centrum stawia też nagiego człowieka. Ten znajdując się między prorokiem Starego Testamentu Izajaszem a prorokiem Nowego Przymierza Janem Chrzcicielem jest przede wszystkim zatroskany, przestraszony. To właśnie jego postać każe nam dokonać wartościowania wyznań katolickiego i luterańskiego, hołdując przy tym nieco bardziej reformacyjnej zasadzie Sola Scriptura.

Co było celem Jana Matejki, który korzystając z dwusetnej rocznicy Wiktorii Wiedeńskiej zaprosił najpierw Austriaków a potem wszystkich, którzy również w przyszłości zwiedzać będą Muzeum Watykańskie, na lekcję historii? Dziś, gdy wpatrujemy się w ten obraz, wydaje się, że celem artysty było przywrócenie zdewaluowanej prawdy o wydarzeniach spod Wiednia. Posługując się wieloma aluzjami i symbolami malarz wyjaśnia sytuację, w jakiej polski król zdecydował się ruszyć z pomocą oblężonemu Wiedniowi a tym samym odpowiedzieć na poselstwo austriackie z prośbą o pomoc oraz wielokrotne wezwania papieża Innocentego XI do odparcia muzułmanów z Europy.

Tłum przedstawicieli różnych stanów i profesji a także różnych wyznań zgromadził Brueghel wokół proroka Nowego Testament – Jana Chrzciciela, który głosi Dobrą Nowinę o nadejściu zbawienia. Jednocześnie Jan napomina i wzywa do zmiany postępowania. Podobnie, jak w Ewangelii św. Łukasza tak i u Brueghela do Jana przychodzą tłumy a wśród nich, żołnierze czy współcześni malarzowi celnicy. Nauczanie Jana jest radykalne, mówi o usunięciu wszelkiego zła a jednocześnie informuje, że Ewangelia od początku była przeznaczona do wszystkich, że wszyscy niezależnie od pochodzenia, zawodu i wyznawanej wiary są córkami i synami Jedynego Boga.

Głównym tematem obrazu XVI wiecznego mistrza z Werony jest WYBÓR. Młody szlachcic pomiędzy dwoma atrakcyjnymi kobietami. Jakiego wyboru dokonał? Czy właściwie ulokował uczucia? Czy to jego pierwszy w życiu wybór? Odpowiedzi na te pytania znajdujemy w symbolice i wymowie samego obrazu, który powstał na zlecenie cesarza Rudolfa II.

Obecność i interwencja całej Trójcy Świętej podczas Cudu rozmnożenia, została zauważona i podkreślona przez malarzy, w XV wiecznym iluminowanym rękopisie- prywatnym modlitewniku księcia de Berry. Na obecność Boga w trzech osobach wskazują także trzy góry pojawiające się w krajobrazie. Całość przedstawienia, niezwykle szczegółowo dopracowaną, bracia Limburg zamykają w ozdobnej, floralnej bordiurze.

Sędziwy Bóg Ojciec siedzący na tronie z rozpostartymi ramionami, w których trzyma krucyfiks oraz Duch Święty w postaci gołębicy siedzącej na poprzecznej belce krzyża – taki wizerunek Trójcy Świętej, który ikonograficznie nazywamy Tronem Łaski utrwalił na płótnie malarz florenckiego quattrocenta Sandro Botticelli. Jakie znaczenie mają w obrazie kolejne postacie…? O tym w dzisiejszej audycji Piękno zbawia świat!

Płaskorzeźba z Zesłaniem Ducha Świętego ukazuje nam Maryję i apostołów siedzących we wnętrzu gotyckiej kaplicy. Maryja, jako główna bohaterka całego ołtarza oraz w tym przypadku Oblubienica Ducha Świętego została w tej kwaterze szczególnie wyróżniona. Jest centralną postacią sceny. To Ona wyjaśnia uczniom pisma, dzięki czemu przyczynia się do tego, aby uposażyć ich na misję, jaką otrzymali od Jezusa, misję głoszenia Dobrej Nowiny.