Adieu God

De laatste jaren heeft misdaadverslaggever John van den Heuvel het geloof hervonden. Zijn moeder gaf hem een katholieke opvoeding, maar vanaf zijn puberteit had hij niet meer zoveel met de kerk. Tegenslagen in het leven zorgden ervoor dat hij weer ging bidden en dat hij ook weer een kerkganger werd. Nu hij al jaren zwaar beveiligd moet worden, heeft hij het idee dat God hem beschermt. Een van de mooiste aspecten van het katholieke geloof vindt hij biechten. Het lucht hem op om bij een priester zijn fouten te erkennen en vergeving te vragen.

In deze aflevering gaat Tijs van den Brink in gesprek met zijn voormalige EO-collega Renze Klamer, die inmiddels bij RTL4 zijn eigen talkshow heeft. Sinds Renze niet meer naar de kerk gaat heeft hij een grote allergie voor kerkgangers die tegen hem zeggen dat ze voor hem zullen bidden. Daarin hoort hij dat iemand de waarheid in pacht denkt te hebben. Zelf heeft hij ook een periode gedacht te weten hoe de wereld in elkaar zit. Hij ziet dat nu als een nare versie van zichzelf. Het verhaal van het christendom vond hij lange tijd aantrekkelijk, maar inmiddels voelt hij zich buiten de kerk gelukkiger.

Een klap, die acteur Huub Stapel op zijn twaalfde als misdienaar kreeg van de pastoor, maakte abrupt een einde aan zijn betrokkenheid bij de katholieke kerk. Sindsdien weet hij heel zeker dat God niet bestaat. Een groot contrast met zijn moeder, voor wie geloof de basis was van haar bestaan. Toch zei ze op haar sterfbed dat ze een rotleven had gehad, vooral vanwege permanente geldzorgen. Huub adoreert haar en vindt dat de katholieke kerk haar heilig zou moeten verklaren. Haar enige slechte eigenschap vindt hij dat ze bescheiden was.

Van zijn vader kreeg zanger Henk Westbroek een grondige afkeer van religie mee. Kerkelijke functionarissen waren allemaal profiteurs, zo leerde hij. Net als zijn vader heeft Henk een hekel aan geïnstitutionaliseerde religie, maar tegelijkertijd is het Leger des Heils zijn favoriete goede doel en is hij een groot bewonderaar van religieuze kunst. Van nature is hij geneigd tot somberheid. En met het ouder worden groeit het gevoel van eenzaamheid, doordat veel mensen om hem heen zijn overleden. Steun zocht hij nooit bij hogere machten, maar bij drank, drugs en in de liefde.

Zonder mensen zou God nooit bestaan en daarom heeft Hij ze geschapen. Met die paradoxale zin vat cabaretier Jan Beuving samen hoe hij tegenwoordig over God denkt. Anders dan de meeste cabaretiers voelde Beuving nooit de behoefte om afscheid te nemen van de kerk en het geloof. Want voor zijn gevoel zou hij dan afscheid nemen van zichzelf. Het is nu eenmaal onderdeel van wie hij is. In de loop der jaren is zijn geloof wel heel anders geworden. Als iemand zegt dat hij de waarheid in pacht heeft, haakt hij af.

Voor voormalig Opzij-hoofdredacteur Cisca Dresselhuys is het geloof van haar jeugd sterk verbonden met haar vader. Hij was dominee en overleed toen Cisca nog maar 11 was. De gebeurtenis drukte een zwaar stempel op haar leven. Cisca heeft nooit radicaal gebroken met het geloof; het is gewoon langzaam weggeëbd. Toch ziet ze bij zichzelf nog veel overblijfselen van haar gereformeerde opvoeding. Toen haar moeder op haar sterfbed opeens begon te twijfelen aan het bestaan van de hemel, probeerde Cisca haar gerust te stellen. Haar moeder mocht erop vertrouwen dat het goed zou komen. Maar voor zichzelf vindt ze de dood een angstig vooruitzicht.

Als kind hoopte acteur Rick Paul van Mulligen lange tijd dat God zich aan hem zou openbaren. In het Groningse Uithuizen voelde hij zich een buitenbeentje. Hij werd gepest en voelde zich vaak eenzaam. Op die momenten zocht hij steun bij God, maar een antwoord bleef uit. In zijn puberteit zocht hij de confrontatie met zijn ouders en stopte hij met naar de kerk gaan. Maar helemaal van God los is hij nooit gekomen. Zijn kinderen doopte hij zelf stiekem in het zwembad en nu zijn moeder alzheimer heeft is hij jaloers over de steun die zijn ouders vinden bij hun geloof.

De katholiek opgevoede BBB-politica Caroline van der Plas noemt de kerk ‘een verschrikkelijk instituut’. Ze neemt de katholieke kerk veel kwalijk, maar vooral vindt ze dat ze angstig is gemaakt in haar jonge jaren. Als ze iets verkeerd deed, was ze bang dat ze niet in de hemel zou komen. Tot verdriet van haar ouders trouwde ze daarom niet in de kerk en liet ze haar kinderen niet dopen. Maar haar kerklidmaatschap opzeggen gaat net een stap te ver. Dat zou voor haar zelfs voelen als verraad. Het idee dat er een God bestaat is nooit weggegaan. Op moeilijke momenten, bijvoorbeeld als ze een vliegtuig instapt, bidt ze nog steeds. Dat geeft haar een goed en veilig gevoel.

Als kind moest schrijver en columnist Marcel van Roosmalen iedere zondag naar de Katholieke kerk in Velp. Hij herinnert zich lange, saaie zondagochtenden. Terwijl bij Marcel de belangstelling voor het geloof snel afnam, klampte zijn vader zich er juist steeds steviger aan vast en deed hij vergeefse pogingen om zijn kinderen ervoor te enthousiasmeren. Aan het eind van zijn vaders leven vergezelde Marcel hem op een bedevaart. Marcel hoopte nog op een goed gesprek, maar dat kwam er niet van. Een Mariabeeld van Marcels recent overleden moeder staat nu bij hem thuis op de schouw. Het beeld overleefde tijdens de oorlog op miraculeuze wijze een brand. Nu hoopt Marcel dat zijn kinderen hem nooit zo gaan haten dat ze ballen naar het beeld gaan gooien.

Esther Ouwehand, politiek leider van de Partij voor de Dieren, groeide op in het christelijke Katwijk. Tijdens catechisatie sprak ze liever over de bio-industrie dan over geloof, maar dat werd niet op prijs gesteld. Aanwijzingen voor het bestaan van God heeft ze nooit gehad, maar toch noemt ze zich geen atheïst. Ze houdt graag alle opties open. Toen ze in 2015 in een zware burn-out belandde, vond ze steun bij lieve vrienden en in de natuur. In diezelfde periode begon ze met mediteren, omdat ze het best ingewikkeld vindt om mens te zijn. Aanvankelijk voelde ze meditatie te zweverig voor haar, inmiddels merkt ze dat het haar goed doet.

Schrijver en presentator Cornald Maas bad vroeger zijn knieën stuk. Het bidden had voor hem iets obsessiefs, maar tegen de tijd dat hij ging studeren was hij tot de conclusie gekomen dat God niet bestaat. Van zichzelf uitschrijven als lid van de katholieke kerk is het nooit gekomen. Cornald zou die stap zelfs kinderachtig vinden. Hij hecht simpelweg te veel aan tradities en rituelen. Al zijn hele leven lang heeft Cornald een grote fascinatie voor de dood. Hij leidde de uitvaarten van diverse familieleden en andere dierbaren. Het is voor hem bij uitstek een gelegenheid om te benoemen wat er echt toe doet.

Politiek journalist Frits Wester wilde lang niet publiekelijk praten over zijn geloof. Vooral niet in de tijd dat zijn moeder nog leefde. Hij was bang dat hij haar zou kwetsen door op televisie te vertellen dat hij niet meer zo gelooft als vroeger. Groot was dan ook zijn verbazing, toen zijn moeder op haar sterfbed vertelde dat ze ook twijfels had over haar geloof. Achteraf vindt Frits het jammer dat hij daar niet eerder met zijn moeder over heeft gesproken. Ongelovig noemt hij zichzelf niet. Toen zijn huwelijk strandde en zijn alcoholverslaving publiekelijk werd, vond hij houvast in de stellige hoop dat er betere tijden zouden komen.

Als tiener deed schrijver en programmamaker Hugo Borst een ultieme poging om God te vinden. Geïnspireerd door een charismatische godsdienstleraar ging hij voor God op de knieën, in de hoop dat er iets zou gebeuren. Maar het bleef stil. Vanaf dat moment zoekt Hugo zijn weg door het leven zonder God. Hij neigt ernaar om te geloven dat alles berust op toeval en dat het leven zinloos is. Toch is er iets waarbij hij graag de hulp van God zou inroepen. Hij wil graag verlost worden van zijn haatdragendheid. Want rancune ziet hij als zijn grote valkuil en tot zijn eigen afschuw zijn er meerdere mensen die hij haat.

Programmamaker Sinan Can gelooft niet in toeval. Daarvoor is zijn eigen bestaan te wonderlijk: zijn ouders mochten in Turkije niet met elkaar trouwen, maar kwamen elkaar jaren later weer tegen op de markt in Nijmegen. Voor Sinan is die samenloop te bijzonder om toevallig te zijn. Toch beschouwt hij zichzelf eerder als spiritueel dan als religieus. Een klassiek godsbeeld heeft hij al helemaal niet. In zijn leven kende Sinan momenten van diep verdriet en voor zijn programma’s wordt hij vaak geconfronteerd met menselijk leed. Op die moeilijke momenten grijpt hij terug naar wijsheid uit het soefisme en de teksten van de dichter Rumi. Ze helpen hem bovendien om zijn ego klein te houden.

Acteur Waldemar Torenstra groeide op in een hippie-gezin, maar zijn jeugd kreeg een verrassende wending, toen zijn vader besloot priester te worden in de Christengemeenschap. Opeens was Waldemar de zoon van een priester en onderdeel van een religieuze gemeenschap. Met zijn vader deelt Waldemar de nieuwsgierigheid naar het religieuze. De afgelopen jaren deed hij inspiratie op bij inheemse religies, die hem ervaringen opleverden die zijn leven hebben veranderd. Sindsdien voelt hij zich gelukkiger en is hij ervan overtuigd dat er naast de fysieke wereld ook een spirituele realiteit is.

Drie en een half jaar geleden verliet Israel van Dorsten de boerderij van zijn vader in Ruinerwold. Zijn jeugd werd gedomineerd door zijn vader, die ervan overtuigd was dat hij de messias was. In Israels hoofd was God in die periode permanent aanwezig. Sinds zijn vertrek uit de boerderij heeft Israel zijn eigen weg moeten vinden. God is uit zijn hoofd verdwenen, maar Israel houdt de mogelijkheid open dat er een God bestaat. De confrontatie met zijn vader wil en kan Israel voorlopig niet aangaan. Een oprechte schuldbekentenis van zijn vader zou heilzaam zijn, maar Israel verwacht niet dat het ooit zover zal komen.

Presentator Frits Barend heeft geen talent voor religie. Toch is hij regelmatig in de synagoge te vinden en stuurde hij zijn dochters naar joodse les. Want hoewel hij niet in groepen denkt, voelt Barend zich joods van zijn kruin tot zijn tenen. Dat gevoel is in de loop der jaren sterker geworden. Frits Barend heeft zijn leven te danken aan Jelle en Jeltje, een christelijk echtpaar dat zijn joodse ouders in de Tweede Wereldoorlog liet onderduiken. Om de donderpreek die werd afgestoken op de uitvaart van Jelle kan hij nog altijd boos worden. De dominee noemde Jelle een zondaar. Barend gelooft niet in een leven na de dood, maar als er een hiernamaals zou zijn, ging hij Jelle als eerste opzoeken.

Auteur en columnist Leon de Winter begon met schrijven, toen zijn vader overleed. Omdat hij zich geen raad wist met dit grote verlies, zocht hij zijn toevlucht in het verzinnen van verhalen. Hij was toen elf jaar. De Winter groeide op in een joods gezin. Zijn vader was een trouw bezoeker van de synagoge, moeder was vanwege de Holocaust in een hevig gevecht met God verwikkeld. Zij praatte veel over de talrijke familieleden die in Sobibor vermoord zijn. Zelf heeft De Winter nooit in God geloofd. Voor hem draait het jodendom vooral om het hoeden van oude tradities en teksten. Hij is diep geroerd door het verhaal van Mozes, die op de berg de rug van God mag zien. Het opperwezen is vooral te vinden in literatuur.

Voor radiopresentator Jellie Brouwer is praten over geloof net zo intiem als praten over seks. Omdat het onderwerp terugvoert naar de dingen die er echt toe doen. Toen ze drie was, stierf haar vader aan kanker. Zusje Gea volgde een paar jaar later. Jellie Brouwer kijkt met warme gevoelens terug op de moeilijke periode die volgde. Haar moeder geloofde heilig dat Gea en papa samen in de hemel waren. Dat was een troostrijke gedachte. Toen Jellie ging studeren, hield ze de kerk voor gezien. Maar ongelovig wil ze zichzelf niet noemen. Toen ze een aantal jaar geleden zelf kanker bleek te hebben, dacht ze als eerste aan haar moeder. Na alles wat die al had moeten doorstaan, wilde ze haar niet verdrietig maken door óók dood te gaan.

Toen schrijver en cabaretier Thomas van Luyn het ouderlijk huis verliet, verloor hij zich in zweverige theorieën over wichelroeden, sterrenbeelden en genezende stenen. Hij geloofde in álles. De wereld was chaos en dus zocht hij naar houvast. Van Luyn groeide op in een links-christelijk gezin. Naar de kerk wilde hij niet, maar toen zijn moeder ernstig ziek werd, begon hij te bidden. Het hielp niet. Thomas’ moeder ging steeds verder achteruit en overleed. Tegenwoordig heeft Van Luyn geen God of andere buitenaardse krachten nodig om zich staande te houden. Het bestaan is een mysterie en dat laat hij zo. Maar als hij het moeilijk heeft, bidt hij nog wel eens. Om zijn probleem uit handen te geven.