Alle Registers Open

In deze aflevering van ‘Alle registers open’ is Dick Sanderman te gast. Elsbeth Gruteke ontmoet hem achter het Holtgräve-orgel in de Sint-Nicolaas- of Bergkerk in Deventer. Als kleine jongen was Dick al onder de indruk van het orgel. Hij vond het heel imposant dat je in je eentje zo’n groot instrument kunt bespelen. Zijn muzikale leven is nauw verbonden met de Muziekschool in Rijssen waar hij gedurende 48 jaar in werkzaam was als docent en directeur. Hij is de eerste Nederlandse componist die twee complete koraalboeken plus een serie bewerkingen voor de 150 Psalmen heeft gecomponeerd. Hij wordt daarom ook wel ‘De Worp van de Biblebelt’ genoemd. Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

In deze eerste aflevering van het 4e seizoen van ‘Alle registers open’ staat Susanna Veerman centraal. Al op jonge leeftijd wist ze dat ze de muziek in wilde. Ze heeft een gedegen opleiding genoten. Eerst in Rusland en later in Nederland. Ze speelde in eerste instantie piano maar het orgel trok steeds meer haar aandacht. Susanna houdt van afwisseling. ‘Eigenlijk kom je in elke kerk een ander instrument tegen en dat is telkens weer iets nieuws.’ Deze verscheidenheid pas goed bij het karakter van Susanna. Geen sleur maar steeds weer op naar een nieuwe muzikale ontdekkingstocht. Elsbeth Gruteke ontmoet haar achter het Adema/Maarschalkerweerdorgel van de Sint Jacobuskerk te Den Haag.

De tiende aflevering van ‘Alle registers open’ is opgenomen in de Grote- of Martinikerk in Sneek. Elsbeth Gruteke ontmoet daar Bob van der Linde bij het Schnitger Van Dam-orgel. Naast het begeleiden van de samenzang tijdens de kerkdienst, zit Bob ook regelmatig hoog in de toren als beiaardier. Ook is hij actief binnen de theaterwereld. Hij werkt regelmatig samen met het Kunstencentrum Atrium in Sneek. Hij speelt op het orgel balletmuziek waarop balletdansers dansen. Orgel en ballet blijkt een hele goede combinatie te zijn. Het leuke is dat orgelliefhebbers ballet leren waarderen en balletliefhebbers maken op een originele wijze kennis met het orgel. Bob vindt deze samenwerking erg leuk. Het raakt hem elke keer weer als de balletdansers in hun tutu’s het podium op komen.

In de negende aflevering van ‘Alle registers open’ gaat Elsbeth Gruteke in gesprek met Martin Zonnenberg. Ze ontmoet hem bij het Naber-orgel van de Grote Kerk in Sliedrecht. Als kleine jongen was hij al diep onder de indruk van het orgel dat hij er hoorde. Later werd hij de vaste organist in diezelfde kerk, inmiddels al 44 jaar. Het leuke en bijzondere is dat hij tot op de dag van vandaag nieuwe dingen ontdekt op dit orgel. Hij begeleidt met heel veel passie de zondagse erediensten. Het raakt hem altijd weer als er door de muziek iets onstaat dat het alledaagse overstijgt. Martin vindt het heel fijn om mensen enthousiast te maken voor muziek. Dat is z’n lust en z’n leven.

In de achtste aflevering van ‘Alle registers open’ reist Elsbeth Gruteke af naar Nijkerk. Ze ontmoet daar Diederik Blankesteijn bij het Van Deventerorgel van de Grote of Sint Catharina Kerk. Diederik wist al op jonge leeftijd dat hij de muziek in wilde. Zowel de piano als het orgel hebben zijn interesse. In deze aflevering deelt hij met ons zijn liefde voor het orgel. Het bestaan van een organist is op zich best wel solistisch. Hij vindt het leuk om het geleerde in praktijk te brengen en dus solistisch te werken, maar ook om dingen door te geven aan anderen en met hen in contact te staan. Naast zijn werkzaamheden als organist en muziekdocent, legt hij zich ook toe op het bewerken van muziekstukken die niet specifiek voor orgel zijn geschreven, waaronder de Sonate voor piano van Franz Liszt.

In deze aflevering van ‘Alle registers open’ schuift Elsbeth Gruteke aan bij Jaap Zwart, een kleinzoon van componist Jan Zwart. Ze ontmoet hem bij het Bätz-orgel van de Grote Kerk in Harderwijk. Jaap wilde niets liever dan de hele dag bezig zijn met muziek. Hij genoot van de schoonheid van de klanken en wist al van jongsaf aan dat hij organist wilde worden. Hij zou niet kunnen bestaan zonder geloof maar ook niet zonder muziek. Lesgeven is Jaap op het lijf geschreven. Zijn motto was: ‘Als een student iets niet kan of niet begrijpt, dan doe ik als docent iets verkeerd’. Deze uitspraak heeft hem ver gebracht. Op alle conservatoria wordt hedentendage gebruik gemaakt van een lesmethode die Jaap heeft bedacht. In deze aflevering van ‘Alle registers open’ maken we kennis met deze enthousiaste en veelzijdige organist.

Welke orgels zijn het meest geschikt om de muziek van Bach op te spelen? Volgens organist Jolanda Zwoferink moeten we daarvoor in Midden-Duitsland zijn, maar voor ‘Alle registers open’ wil ze graag een opname maken in de Bovenkerk in Kampen. Op dit Hinsz-orgel kun je heel goed werken van Bach spelen. Elsbeth Gruteke ontmoet haar in deze Hanzestad. Hoewel Jolanda altijd graag binnen de muziek haar brood wilde verdienen, zocht ze toch eerst een baan binnen de gezondheidszorg. Maar het orgel liet haar niet los en uiteindelijk besloot ze de sprong te wagen en er helemaal voor te gaan. Nu is ze al jaren vaste organist van verschillende kerken en in februari 2022 promoveerde ze op ‘het Bach-orgel.’

Voor deze aflevering van ‘Alle registers open’ reisde Elsbeth Gruteke naar Zaltbommel. Daar staat de imposante Grote of Sint-Maartenskerk met het prachtige Wolfferts-Heijneman-orgel. Als kleine jongen probeerde hij de organist in de kerk na te doen en speelde met zijn vingertjes op de kerkbank. Hij heeft zichzelf orgel leren spelen en kon nog geen noot lezen. Zijn vader stimuleerde hem om op les te gaan en toch noten te leren lezen. Toen ging er een wereld voor hem open. Leendert houdt ervan om leiding te mogen geven aan het samen zingen en daarmee God de eer te geven en de lofzang vorm te geven. Hij ziet zichzelf als de muzikale voorganger van de gemeente. Hij heeft in de dienst een bepalende stem door te reflecteren op wat er door de voorganger is gezegd.

In deze aflevering van ‘Alle registers open’ gaat Elsbeth Gruteke in gesprek met Martin Mans. Al van jongs af aan is hij gefascineerd door het orgel. Zijn ouders hadden een eigen bouwbedrijf en gingen ervan uit dat de zoons het bedrijf zouden gaan overnemen. Hierdoor werd het voor Martin best ingewikkeld om zijn droom na te jagen en de muziek in te gaan. Omdat hij meer bekendheid kreeg en steeds vaker gevraagd werd mee te werken aan koorconcerten, heeft hij na goed overleg met zijn vader en moeder, een carrièreswitch gemaakt. Er ging een wereld voor hem open. Het grootste doel van Martin is mensen blij te maken met zijn improvisaties op een geestelijke lied. Tijdens het improviseren worden je verstand en gevoel één geheel. Na afloop van concerten of kerkdiensten krijgt hij vaak te horen dat ze zoveel gehad hebben aan het lied dat hij heeft gespeeld. Dat zijn muziek een soort bruggetje is tussen God en de mensen. Hoe mooi is dat!

Leonore Lub staat ditmaal centraal in ‘Alle registers open’. Elsbeth Gruteke ontmoet haar achter het Arp Schnitger-orgel in de Hervormde Kerk van Noordbroek. Leonore heeft als doel om mensen te laten ervaren hoe geweldig het orgel kan klinken en wat muziek teweeg kan brengen. Zij vindt dat je met noten moet ‘spelen’ want dan gebeurt er iets. Zij dirigeert graag haar ‘eigen orkest’. Bij het spelen van een werk speelt muzikaliteit een belangrijke rol. Iedere organist heeft een eigen manier van spelen, dus ook een eigen timing. Het is niet zo dat je alleen de noten van begin tot eind speelt. Een organist ‘kleurt’ het muziekstuk zelf in, dat maakt hem of haar uniek. Leonore probeert altijd de vrijheid binnen de strakheid van de maat te benutten en niet heel statisch te spelen wat er staat.

Voor deze aflevering van ‘Alle registers open’ gaat Elsbeth Gruteke naar de Hersteld Hervormde Kerk in Sommelsdijk. Daar ontmoet ze Rik Melissant, een jonge, talentvolle organist. In eerste instantie lag het helemaal niet in zijn bedoeling om binnen de orgelwereld zijn brood te gaan verdienen. Hij wilde de gezondheidszorg in. Maar hij was helemaal in de ban van de Amerikaanse organist Cameron Carpenter. Hij zat uren achter zijn keyboard om hem maar een beetje na te bootsen. Op den duur besloot hij toch orgellessen te gaan nemen. Met geen onverdienstelijk resultaat. Hij won concours na concours. ‘Ik moet iets met dat talent’, dacht hij. Zo besloot hij het roer in zijn leven om te gooien en ging hij naar het conservatorium in Rottrdam. Dat bleek een groot succes want hij studeerde summa cum laude af.

Iddo van der Giessen staat in deze eerste aflevering van het 3e seizoen centraal in ‘Alle registers open’. Elsbeth Gruteke ontmoet hem achter het Van Leeuwen/Kramer-orgel in de Goede Herderkerk te Rotterdam. Wat hem van jongsafaan fascineerde waren de enorme contrasten van een orgel. Dat het fluisterzacht maar ook donderend hard kan zijn. Het is een zoektocht naar telkens weer andere klankkleuren en het aantal mogelijkheden is ontelbaar. Dat blijft een uitdaging. Hij geniet ook van het samenspel tussen organist en gemeenteleden. In wezen ‘zing’ je samen de liederen. ‘Muzikaal reflecteren’ noemt Iddo dat. Hij bedoelt ermee dat tekst, orgelspel en liederen een eenheid vormen en elkaar kunnen versterken of ondersteunen. Dat maakt dat hij als kerkmusicus een duidelijke functie in een dienst heeft en dat is voor hem als kerkmusicus erg belangrijk.

Stadsorganist van Doetinchem, Elske te Lindert, kun je wel een muzikale duizendpoot noemen. Ze zingt, ze speelt orgel en ze dirigeert koren en dat alles op hoog niveau. Op de één of andere manier lukt het haar om haar tijd en energie goed te verdelen en dat is knap. Zich vervelen is er dus niet bij want er is altijd wel iets dat haar aandacht vraagt. In deze laatste aflevering van dit seizoen vertelt ze Elsbeth Gruteke hoe ze als klein meisje onder de indruk was van het imponerende orgel in haar kerk. Wat dreef haar om orgel te gaan spelen en waarom vindt ze het begeleiden van de gemeentezang zo belangrijk? En waarom Bach bij haar vaak anders klinkt dan bij haar collega-organisten.

In deze aflevering van ‘Alle registers open’ gaat Elsbeth Gruteke in gesprek met Marco den Toom. Toen hij jong was deed hij een keer mee aan het programma ‘Jong Talent’ en daar viel hij op. Hij wist toen nog niet zeker of hij wel organist wilde worden maar nadat hij aanwezig was bij een uitvoering van het optreden van een schoolkoor, was hij verkocht. Hij wilde binnen de muziek zijn brood verdienen! Het begeleiden van koren vindt hij een mooi onderdeel van zijn vak. Ook werkt hij regelmatig mee aan opnames voor ‘Nederland Zingt’. Hij vindt het mooi om aan de mensen iets van zijn eigen geloof door te mogen geven in zijn orgelspel. Dat geeft zijn werk iets bijzonders. Hij heeft soms niet eens in de gaten dat hij mensen kan raken of bemoedigen. Vaak ontvangt hij naderhand reacties of mailtjes waarin mensen dat laten merken. De opname voor deze aflevering is gemaakt op het één na grootste orgel van Nederland; het Van den Heuvelorgel in de Nieuwe Kerk te Katwijk aan Zee.

Voor deze aflevering van ‘Alle registers open’ reist Elsbeth Gruteke af naar een klein plaatsje in Friesland. Ze gaat naar het mooie Dronrijp en ontmoet daar organist Peter van der Zwaag. Als kleine jongen wilde hij eigenlijk drummer worden maar een logeerpartij bij zijn oma werd het kantelpunt in zijn leven. Hij hoorde daar orgelmuziek op een cd en die heeft hij werkelijk grijsgedraaid. Hij werd ineens gegrepen door dit prachtige instrument en is er helemaal voor gegaan. Enthousiast vertelt hij over zijn bevlogenheid, de mogelijkheden en onmogelijkheden van het bijzondere orgel in Dronrijp. En over de verdiepende werking die muziek heeft op zijn geloofsleven. ‘Muziek geeft je een glimp van de hemel’ aldus Peter en hij zou er niet zonder kunnen.

Het begon allemaal in Kampen waar zijn vader, Willem Hendrik, organist was van de Bovenkerk. Deze was degene die dit orgel op de kaart heeft gezet en het is inmiddels in Nederland een begrip geworden. Daarom gaat Elsbeth Gruteke opnieuw naar deze bijzondere kerk, waar ze in gesprek gaat met Everhard, de derde in lijn van de bekende Zwart familie. Everhard wist al van jongsaf dat hij organist wilde worden. Hij kreeg orgelmuziek met de paplepel ingegoten. Eigenlijk was het nooit onderwerp van gesprek. Vanaf zijn twaalfde kreeg hij al orgellessen van Feike Asma, ongetwijfeld de meest bekende leerling van grootvader Jan. Hoewel Everhard kan putten uit een breed repertoire voelt hij zich geroepen om de Nederlands koraalkunst door te geven. Kenmerkend voor de Jan Zwartschool is dat een koraalbewerking naar de tekst is gecomponeerd. ‘De kerkdienst is het hart van je muzikale werk. Door de dienst wordt je geloof versterkt en dat probeer je als organist dan weer door te geven in je spel’, aldus Everhard. Dat is al jarenlang de missie van de familie Zwart en Everhard draagt hier graag een steentje aan bij.

In deze aflevering van ‘Alle registers open’ maakt Elsbeth kennis met Rien Donkersloot. Ze ontmoet hem achter het Naber-orgel in de St. Joriskerk van Amersfoort. Al op jonge leeftijd was hij gefascineerd door het orgel en hij vertelt hoe hij het heeft leren bespelen. Improviseren is voor hem heel belangrijk. Hoe ontdek je de klankkleur van een orgel en welke prachtige klanken kun je eruit halen? Dat is een boeiend proces omdat je eerst het orgel uitgebreid moet verkennen. Na deze ontdekkingstocht kan hij het unieke van een orgel laten horen en doorgeven aan de luisteraar.

Elsbeth Gruteke gaat voor deze aflevering naar Wageningen en is in gesprek met Gonny van der Maten. Gonny werd al op jonge leeftijd gegrepen door het orgel. De klank, maar ook de harmonieën fascineerden haar. Ze was zeer gedreven en studeerde van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat. Ze crosste met haar brommertje door Amsterdam en naar Haarlem om concerten te bezoeken en ‘dronk’ alles in wat met muziek te maken had. Toen ze vroeger haar kinderen verhalen vertelde vond ze dat zo leuk dat ze zich heeft toegelegd om muziek te combineren met gedichten. Ze volgde stemacteercursussen en geeft regelmatig poëzieconcerten. Daarmee trekt ze door het hele land. Het werk van Gonny van der Maten bestrijkt vele terreinen. Zij is concertorganist, dirigent, cantor-organist en docent. Daarnaast componeert zij. Muziek speelt een hele belangrijke rol in haar leven.

André van Vliet, onder andere bekend van het EO-programma ‘Nederland Zingt’, begeleidt al vanaf zijn 9e de liederen tijdens de erediensten. Hij ziet dit als één van de belangrijkste opdrachten in zijn leven. Hoe dan ook speelt muziek een beslissende rol in zijn leven. Zo hoorde hij als klein jongetje eens zijn vader een werk van Johann Sebastian Bach spelen. Hij was er zó van onder de indruk dat hij, nog voordat hij op orgelles zat, net zolang heeft geoefend tot hij het onder de knie had gekregen. Geloof en muziek zijn voor hem onlosmakelijk met elkaar verbonden. Muziek kan mensen raken op een manier die woorden overstijgt. Bij gebruik van woorden moet de tekst de muziek ondersteunen, dat verdiept zijn geloofsleven. Elsbeth Gruteke maakt in deze aflevering van ‘Alle registers open’ kennis met deze enthousiaste en veelzijdige organist.

In deze derde aflevering van ‘Alle registers open’ is Elsbeth Gruteke naar de St. Jans Kathedraal in ’s-Hertogenbosch afgereisd om kennis te maken met Véronique van den Engh. Toen Véronique een jaar of vijf was wist ze al dat ze organist wilde worden. Ze zat op de orgelbank bij haar oom en scheen toen gezegd te hebben: 'Dit wil ik later ook!' Het orgel bespelen is een rode draad in de familie van Van den Engh. ‘In elke generatie is er wel een organist. Dat is ergens bij de opa van mijn opa begonnen.’ Hoewel het motto van Véronique is: ‘Doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg’, heeft ze een boeiend en veelzijdig bestaan. Ze is er trots op dat ze het vierhonderd jaar oude orgel van zo’n twintig meter hoog mag bespelen. Ze noemt het ook wel ‘De Nachtwacht van ‘s- Hertogenbosch’.