November Music - de interviews

Interview met componist en violist Saskia Venegas, over haar 'Medusa' - een (ook) theatraal stuk voor cello en elektronica, dat onder andere te horen (en natuurlijk ook te zien!) was tijdens November Music 2023. Het verhulde verhaal van Medusa's misbruik en transformatie vormt de kern van het stuk. De muzikale vertelling reflecteert op de symptomen van PTSS (posttraumatische stressstoornis) om te eindigen met een toon van kracht en opstijging. Met dit project brengen Venegas en Fridman ook een hommage aan de onlangs overleden componist Wim Henderickx die Venegas jarenlang heeft onderwezen en begeleid op haar artistieke pad. De sterke band tussen deze twee componisten is voelbaar in hun gedeelde preoccupatie met de mysteries van de menselijke geest, die celliste Maya Fridman uitdaagt tot het uiterste van haar emoties. Medusa was ooit actief als priesteres in de Tempel van Athene. Op een cruciaal moment in haar leven werd ze verkracht door zeegod Poseidon, vermomd als vogel. Athene gaf Medusa uit woede de schuld, veranderde haar in een beestachtige Gorgon en isoleerde haar vervolgens op een afgelegen eiland. De mythologische Medusa staat voor componiste Saskia Venegas symbool voor de nachtmerrie van hen die lijden aan een posttraumatische stressstoornis als gevolg van seksueel misbruik. Met hun aangrijpende voorstelling hopen de makers meer bewustzijn te creëren over de gevolgen van fysiek geweld en de psychische trauma’s.

De veelzijdige Bossche producer Jameszoo (alias Mitchel van Dinther) heeft een algoritmisch muzikaal brein ontwikkeld dat een piano bespeelt én tegelijk live reageert op de musici van Asko|Schönberg en Slagwerk Den Haag. En Jameszoo zelf bestookt ze waar hij kan met zijn elektronica. Mitchel van Dinther heeft een internationale reputatie als dj en producer van experimentele elektronische jazz. Op zijn album Blind (2022) legt Jameszoo zich toe op instrumenten die door middel van zelflerende algoritmes zichzelf bespelen. Daardoor is het klinkende resultaat steeds anders. Jameszoos disklavier (gerobotiseerde piano) staat in de traditie van de pianola-etudes van Conlon Nancarrow: muziek die voor mensen vaak fysiek onmogelijk te spelen is.

Het Bosch Requiem, waarmee traditiegetrouw November Music wordt geopend, is dit jaar (2023) geschreven door Aart Strootman, op een tekst van Jan Rot. Aart Strootman is op meer momenten te ontdekken en/of terug te horen als componist in deze editie van November Music, onder meer in het concert door het Trio Maya Fridman - Konstantyn Napolov - Laura Sandee, maar ook in een concert door Maya Fridman en Cappella Brabant, en met fc Jongbloed (het studentenensemble van AMPA). In dit interview vertelt Aart over het Bosch Requiem, over de samenwerking met Maya Fridman, het zelf bouwen van ogenschijnlijk simpele instrumenten, microtonaal gestemde buisklokken en het legendarische Kola-project dat inspiratie was voor 'Obscure Atlas'.

Celliste Maya Fridman is artist-in-residence tijdens November Music 2023. Haar veelzijdigheid en virtuositeit komt tot uiting in een aantal heel uiteenlopende concerten met onder meer violist Garth Knox, pianist Maarten van Veen, elektronica-wizard LudoWic, het koor Capella Brabant en violiste Merel Vercammen. Maya zal niet alleen als cellist te horen zijn, ook als componist doet zij zich gelden. In dit interview vertelt ze over de verschillende projecten waarbij ze betrokken is tijdens November Music.

Altsaxofonist Ben van Gelder wordt geprezen als ambitieuze vernieuwer die invloeden uit de moderne jazz en klassieke muziek laat samenvloeien. Tijdens November Music 2023 presenteert hij zijn nieuwste album Manifold, een suite met het kerkorgel als centraal instrument. In de band onder meer organist Kit Downes, zanger Fuensanta, basklarinettist Joris Roelofs, trompettist Jean-Paul Estiévenart, saxofonist Hristo Goleminov en Ben van Gelder zelf. In dit interview licht Ben het project toe: de keuze voor het kerkorgel, zijn manier van werken, de geweldige musici met wie hij werkt, hoe je een jazzband en een kerkorgel bij elkaar houdt, en meer.

In de film-installatie Juxtaposition van componist Simon Burgers en videokunstenaar Rainer Hensel wordt een poëtische verbeelding van onze tijd voorgesteld. De film toont een Nederland vol tegenstellingen waarin onze stedelijke omgeving en de steeds schaarser wordende natuur een hoofdrol opeisen. In Juxtaposition komen prachtige natuurbeelden voorbij, maar ook bespiegelende poëzie van James Joyce. De film is een 'videotrack' bij de compositie 'Ten' voor harp solo, van Simon Burgers, uitgevoerd door Anneleen Schuitemaker van het Koninklijk Concertgebouworkest. De filminstallatie is gedurende November Music in alle rust te bekijken en te beluisteren in de Serre van de Verkadefabriek. Op zaterdag 11 november is in de Verkadefabriek een live uitvoering van de compositie Ten (première) door harpiste Rosetta Schade en wordt Juxtaposition op groot scherm vertoond. Beeldend kunstenaar Philip Akkerman geeft een lezing over het gedachtengoed van Schopenhauer met als titel Wat Schopenhauer ons te zeggen heeft over muziek en contraire posities. Tijdens de Muziekroute (op 5 november) is een beknopte versie van Burgers' 'Morfine' op tekst van Adriaan van Dis - die dit lange epische gedicht zelf voordraagt - mee te maken.

Uitvoerig gesprek met de programmeur van November Music, het jaarlijks festival in Den Bosch voor 'Muziek van nu door de makers van nu' (zoals hun terechte slogan luidt). Bert is ruim een kwart eeuw verantwoordelijk voor de programmering van het festival (na volgend jaar neemt hij afscheid) en hij zet zijn enorme ervaring in om een gevarieerd, aantrekkelijk maar ook altijd gedurfd en vernieuwend festivalprogramma te presenteren. In dit gesprek aandacht voor enkele highlights uit die programmering: de optredens van John Zorn, het door Aart Strootman gecomponeerde Bosch Requiem 2023, artist-in-residence Maya Fridman, de programmering voor kids, de Muziekroute en de toekomst van het festival.

Orkest De Ereprijs en slagwerker Konstantyn Napolov brachten op 5 november 2022 een spektakel met splinternieuwe muziek: vijf internationale componisten schreven werk voor de combinatie van slagwerker en De Ereprijs - een ensemble met veel blazers en gitaren. Konstantyn Napolov zocht de grenzen van de mogelijkheden voor een slagwerker - een ware marathon. De componisten van wie werk werd gespeeld waren Moritz Eggert (D), Peter Adriaansz (NL), Tansy Davies (VK), Componist des Vaderlands Martin Fondse (NL) en jong talent Martín Francisco Mayo (VES/VS/NL). In hun muziekstukken gebruiken zij zowel reguliere slagwerkinstrumenten als alles wat daartoe kan dienen - 76 instrumenten in totaal!

Componist Martijn Padding schreef het werk Stylus Fantasticus dat met veel bijval in première ging op het Internationale Orgelfestival in Haarlem. Dit nieuwe Padding concerto is geschreven voor het Castello Consort en het voor hen gebouwde gloednieuwe draagbare Italiaanse orgel. Daarnaast was van Padding nog een werk te horen tijdens November Music 2022: Schumann’s Last Procession, in de bewerking voor bastrombone en strijkkwartet. Dat werk kent een bizar en aangrijpend achtergrondverhaal, dat Martijn in dit interview uit de doeken doet.

Het Nederlandse trio TEMKO (gitarist Aart Strootman, bassist Fred Jacobsson, en slagwerker Ramon Lormans) neemt een unieke positie in binnen het Nederlandse ensemblelandschap. Het eigenzinnige drietal beweegt zich vrij tussen gecomponeerde muziek, minimal, ambient, progrock, microtonaliteit en improvisatie. TEMKO speelt veelal eigen werk, maar ze pakken ook verrassend uit met spectaculaire bewerkingen van classics als Terry Riley’s synthesizermeesterwerk Shri Camel. In 2019 gooiden ze hoge ogen met hun uitvoering van W.A.L.L. van Aart Strootman, in samenwerking met Slagwerk Den Haag. In het verleden werkte ze ook samen met jazzcomponist Nik Bärtsch en het Stargaze ensemble. Tijdens November Music 2022 speelde TEMKO nieuw werk, waaraan in de voorgaande drie jaar gewerkt is. Een gesprek met Aart Strootman door Aad van Nieuwkerk en Anne-Maartje Lemereis.

De Australisch-Nederlandse componist Kate Moore schreef tijdens de corona-pandemie, in 2021, Hedera voor achtstemmig a capella koor en Ad Parnassum. Kate Moore heeft haar persoonlijke visie op het menselijk bestaan en haar ontzag voor de tegelijk kwetsbare en machtige natuur in haar muziek verwerkt. In Hedera (klimop) verklankt Moore de triomf van een schraal en gebarsten land dat net als een klimop weer ontwaakt en een helende kracht tentoonspreidt. Als teksten voor haar tweedelige koorwerk Hedera, koos Moore antieke gebeden uit de tijd van vóór onze jaartelling. Zij vereren Moeder Aarde als de bron van leven, energie en voedsel.

De Australisch-Nederlandse componist Kate Moore schreef tijdens de corona-pandemie, in 2021, Hedera voor achtstemmig a capella koor en Ad Parnassum. Kate Moore heeft haar persoonlijke visie op het menselijk bestaan en haar ontzag voor de tegelijk kwetsbare en machtige natuur in haar muziek verwerkt. In Hedera (klimop) verklankt Moore de triomf van een schraal en gebarsten land dat net als een klimop weer ontwaakt en een helende kracht tentoonspreidt. Als teksten voor haar tweedelige koorwerk...

Componiste (en celliste) Bianca Bongers schreef een stuk voor harp waarbinnen een ensemble - het Adapter Ensemble in dit geval - een rol kreeg. In het door Bianca gevolgde compositieproces speelt het visuele element, met name van geometrische vormen, altijd een belangrijke rol. Voor A Jewel to the Harp gebruikte ze zelfs letterlijk een fysiek, driehoekig, bijna pyramide-vormig model. Het allerbelangrijkste - en vanaf het begin ook het doel van het componeren - is het klinkend resultaat. De première van A Jewel to the Harp met ensemble tijdens November Music werd voorafgegaan door de presentatie van de eerste volledig aan haar werk gewijde CD: Surrounded by Air. Interview door Aad van Nieuwkerk en Anne-Maartje Lemereis.

De Iraans-Nederlandse Aftab Darvishi is een veelgevraagd componiste die al in zee ging met het Kronos Quartet, het Hermesensemble, Oerknal en De Ereprijs. Haar opera Turan Dokht ging in première tijdens het Holland Festival. Aftab Darvishi schreef een nieuw werk in Farsi voor koor en instrumentale solisten: HamZad, Farsi voor ‘mijn metgezel’. Het werk is geïnspireerd op een gedicht van de Perzische dichter Hooshang Ebtehaj over het verlangen naar een eens gehoorde stem tussen de sterren.

Severade van de in Oekraïne geboren componist Maxim Shalygin is geschreven voor Cello Octet Amsterdam en celliste Maya Fridman. Het is een werk voor acht akoestische cello's, één elektrische cello en 25 speciaal ontworpen instrumenten. Deze unieke, mechanisch aangedreven klankinstrumenten zijn gebouwd door kunstenaar Rob van den Broek. Severade is het derde deel uit Shalygins langlopende cyclus Similar, bestaande uit omvangrijke meerdelige ensemblestukken voor gelijksoortige instrumenten, zoals Lacrimosa voor zeven violen en saxofoonoctet Todos los fuegos el fugeo. De titel Severade is een combinatie van de woorden Sever (Russisch voor 'noord', verwijzend naar de Noordzee) en Serenade. Liefdesliederen die klinken wanneer je blik over de woeste Noordzee waart. Liefde in de zin van Orpheus, maar ook liefde die met stomheid slaat, die angst en beven opwekt, die verwoest en opbouwt.

Violiste Merel Vercammen en saxofoniste Femke IJlstra bedachten tijdens de eerste lockdown in de corona-pandemie een nieuw programma: vier jonge componisten uitnodigen nieuw werk te schrijven voor de ongebruikelijke combinatie van viool en (alt- en sopraan-)saxofoon, met als startpunt het filosofische werk van Bruno Latour in diens 'The Parliament of Things'. In dat boek bepleit Latour de wereld te leren bekijken vanuit het gezichtspunt van andere mensen, dieren, planten en zelfs objecten, door ons daarmee te vereenzelvigen. Wat leverde die intrigerende opdracht op aan spannende nieuwe muziek?

Componisten Aart Strootman, Allison Cameron, Roxanne Nesbitt en Wilbert Bulsink creëerden op afstand en toch samen een nieuw programma voor Modelo62 waarin hun afzonderlijke werken samenvloeien en naar elkaar verwijzen. Van precies genoteerde muziek tot grafische partituren, van traditionele instrumenten tot zelfgebouwde, van gefragmenteerde stukken tot muziek waarin alles af is: totaal uiteenlopend, ver van elkaar verwijderd en toch een geheel. Een mooi nieuw concept waarin de onderscheiden composities vervlochten worden tot een onafgebroken geluidsavontuur.

De Nederlandse componist Jan-Peter de Graaff (1992) laat zich inspireren door barok, impressionisme maar ook jazz en filmmuziek. Hij schreef in opdracht van November Music een nieuwe liedcyclus: Parallax. Uitgevoerd door sopraan Katrien Baerts en Het Collectief Ensemble. Parallax haakt in op de actuele wereld van samenzweringstheorieën, pseudowetenschap, fake news en alle waanzin die daaruit voortvloeit. We maken kennis met een vrouw die zich aansluit bij de Flat Earth Society - die gelooft dat de aarde plat is. De vrouw probeert ons op alle mogelijke manieren te overtuigen van haar gelijk. Ze wil zelfs een raket bouwen om de platte aarde met eigen ogen te zien...

De Canadees-Hongaarse slagwerker en componist Gábor Tarján raakte gefascineerd door de vraag 'Wat is tijd?' dankzij een boek van de natuurkundige Carlo Rovellli. De lineaire één-richtings-ontwikkeling van de tijd gaat altijd gepaard met het ontstaan van hitte. Zou die hitte er niet zijn, dan zou er geen verschil zijn tussen heden en verleden, en dan zou er ook geen herinnering zijn. In een spel met herinnering en herkenning maakte Tarján een werk voor viool (met violiste Emma Breedveld) en elektronica, in een licht theatrale setting die cruciaal is voor de beleving van het stuk. Tijden en tempi lopen door elkaar. Een vervreemdende en melancholische zoektocht naar de ongrijpbaarheid van tijd als klank.

Componist Jan-Bas Bollen heeft voor zijn liedcyclus Blight & Beauty inspiratie gevonden in het werk van filosoof Timothy Morton en romantische dichters als Williema Blake, John Keats en Lord Byron. Dat de muziek daardoor romantisch gaat klinken zou een voorbarige conclusie zijn: Blight and Beauty klinkt soms rauw, luid, punk-achtig, ongepolijst. Complexe ritmes en wilde energie wisselen verstilde momenten van ingetogen schoonheid af. Een kolfje naar de hand van Ensemble Klang en de Britse componiste, bewegingskunstenaar en stemacrobaat Elaine Mitchener. Een belangrijk bericht voor vandaag? 'Ik probeer bij de les te blijven', aldus Bollen. 'De noten. Natuurlijk hoop ik op verandering, maar of muziek die kan bewerkstelligen?'