pulsar nadaje

Na początku był wielki wybuch. Eksplozja danych o życiu. Ich oszałamiającą wielowymiarowość ludzie mogą przeniknąć jednak tylko wespół z maszynami. O medycynie obliczeniowej opowiada prof. Ewa Szczurek z Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW, w niemieckim ośrodku badawczym Helmholtz Munich kierująca Institute of AI for Health.

Jak zbudować bazę, która pozwoli wszystkim się dogadać? Jak wynaleźć wartości uniwersalne, wspólne dla wszystkich kultur? O swoich poszukiwaniach opowiada Janek Simon, myśliciel, anarchista, artysta wizualny, który w swoich działaniach od lat sięga po narzędzia sztucznej inteligencji.

Kiedy piosenka popularna jest nośnikiem agresji? Jak za jej pomocą można manipulować postawami i poglądami? Czy negatywne treści w niej zawarte zawsze są łatwe do wychwycenia? Mówią dr Monika Konert-Panek z Instytutu Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej Uniwersytetu Warszawskiego oraz dr Mariusz Gradowski z Instytutu Muzykologii UW.

Psylocybina jest przekleństwem czy nadzieją? Kiedy i komu – medycznie i kulturowo – służyła? Jakie badania nad nią się toczą, także w Polsce? Rozmawiamy z Maciejem Lorencem – socjologiem z Polskiego Towarzystwa Psychodelicznego.

Nazywano ją drugą Marią Skłodowską-Curie, Indianą Jonesem w spódnicy. Jak to możliwie, że wybitna polska paleobiolożka Zofia Kielan-Jaworowska nie doczekała się jeszcze portretu filmowego? O tym, jak to zmienić, opowiada dwoje dokumentalistów – Joanna Chorzępa, muzykolożka i producentka filmowa oraz Paweł Chorzępa, filozof, operator i reżyser, wykładowca w Zakładzie Realizacji Obrazu Telewizyjno-Filmowego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Polscy naukowcy wznawiają badania antycznego Ptolemais w Libii – zainicjowane 24 lata temu i przerwane w 2010 r. Dr Piotr Jaworski, obecny kierownik wykopalisk opowiada o tym, jak to się zaczęło, co udało się znaleźć w tym niezwykłym mieście i jakie są plany na przyszłość.

Serial „Fallout” obudził – ledwie tylko uśpiony po awarii w Fukushimei – lęk przed tym, co niewidzialne, a potencjalnie zabójcze. Czy radiofobia ma racjonalne podstawy? Jakie są jej historyczne źródła? Czy każda dawka promieniowania jonizującego skutkuje mutacjami DNA i chorobą? Rozmowa z prof. Markiem Janiakiem, radiobiologiem, immunologiem, epidemiologiem, pułkownikiem w stanie spoczynku, , wieloletnim kierownikiem Zakładu Radiobiologii i Ochrony Radiacyjnej WIHiE.

Skoro sens habilitacji podważa się od lat, dlaczego polscy naukowcy wciąż muszą się o nią ubiegać? Czy jest patologią, czy raczej desperacką próbą ratowania chorego systemu? I czym należałoby ją zastąpić? Odpowiadają Piotr Sankowski, informatyk z Uniwersytetu Warszawskiego, prezes IDEAS NCBR, Natalia Letki, socjolożka z Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW oraz Marcin Nowotny, biolog z Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej.

Cudzołóstwo, dzieciobójstwo, kanibalizm – tym starym słowom przypisywane są nowe, fascynujące znaczenia. Kreatywność, elastyczność, dzielność – te epitety znowu dotyczą nie tylko samców. Nauka odsłania zachwycające, a związane z płcią zniuansowania przyrody i kultury. Opowiadają o tym dziennikarki pulsara i pisarki naukowe – archeolożka Agnieszka Krzemińska oraz lekarka weterynarii Marta Alicja Trzeciak.

Czy prymitywna istota może mieć własną, osobniczą osobowość? Czym zachwyca szybki jak gepard, nieustraszony drapieżnik szczytowy rodem z Triasu? Na co zwrócić uwagę, obserwując jego taniec nad wodą? Opowiada dr Maria Gołąb z Instytutu Ochrony Przyrody PAN, odonatolożka oraz ekolożka behawioralna i ewolucyjna.

Do czego w życiu przydają się antyczne opowieści? Po co je przypominać? Jak ich uczyć? Opowiada prof. dr hab. Katarzyna Marciniak, filolożka klasyczna i italianistka z Artes Liberales na Uniwersytecie Warszawskim.

Trudności w podejmowaniu decyzji, łatwość popełniania błędów, niechęć do uczestnictwa w życiu społecznym, skłonność do jego radykalizacji – oto skutki smogu informacyjnego. Jak zacząć go badać? Jak zwalczać? Wyjaśniają prof. Janusz Hołyst i dr. inż. Julian Sienkiewicz, fizycy z Politechniki Warszawskiej oraz prof. Przemysław Biecek, badacz sztucznej inteligencji z Politechniki Warszawskiej i Uniwersytetu Warszawskiego.

Jakie odkrycia przynosi astronomia fal grawitacyjnych? Na czym polega cicha rewolucja w obserwacjach Wszechświata? Rozmowa z dr. hab. Michałem Bejgerem, astrofizykiem, badaczem gwiazd neutronowych i czarnych dziur, profesorem w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika (CAMK) w Warszawie.

Dlaczego ekologia musi być mroczna? Na czym polega sens dziwności istnienia? Gdzie w tragedii Antropocenu odnaleźć regiony komedii? Rozmowa z dr. hab. Anną Barcz, ekokrytyczką i filozofką z Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN, tłumaczką „Mrocznej ekologii” Timothy’ego Mortona, jednego z najbardziej frapujących filozofów środowiska.

Ile właściwie stanów skupienia materii zna przyroda? Dlaczego na odkrycie tego najbardziej fascynującego trzeba było czekać cztery pokolenia? I dlaczego było warto? Opowiada prof. Barbara Piętka, fizyczka współkierująca Exciton-polariton research group na Uniwersytecie Warszawskim.

Czy gwałtowna zmiana klimatu zawsze wywołuje kryzys cywilizacji? Czy optymalizacja chroni ją przez upadkiem? Czy istnieją jakieś uniwersalne prawa kolapsów? Rozmowa z prof. dr. hab. Adamem Izdebskim, badaczem historii środowiskowej późnej starożytności i Bizancjum z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Max-Planck-Institut für Geoanthropologie.

Jak dostrzec gwiazdy w mieście? Jak przywrócić naturalny mrok w górach, w lasach, w dolinach dzikich rzek? I po co? Wyjaśnia Piotr Nawalkowski, prezes stowarzyszenia Polaris, założyciel i koordynator Programu Ciemne Niebo, członek Komitetu Naukowego Ogólnopolskiej Konferencji nt. Zanieczyszczenia Światłem – i pasjonat astronomii.

Czy próbując schłodzić planetę, mamy prawo ręcznie redukować ilość promieniowania słonecznego dochodzącego do jej powierzchni? Jakie argumenty naukowe i etyczne przemawiają za, a jakie przeciw? Czy geoinżynieria musi być synonimem „zabawy w boga” czy „budzenia potwora”? Odpowiada prof. Szymon Malinowski, fizyk atmosfery, dyrektor Instytutu Geofizyki Uniwersytetu Warszawskiego, szef Komitetu ds. Kryzysu Klimatycznego przy Prezydium PAN.

Na czym polega myślenie systemowe? Dlaczego tylko ono może uratować Ziemię? Dlaczego proste intuicje zwykle zawodzą? Rozmowa z dr. Moniką Mętrak, biogeochemiczką, toksykolożką środowiska i badaczką paleośrodowisk z Zakładu Ekologii i Ochrony Środowiska Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Czym jest biologia obliczeniowa? Dlaczego metody z powodzeniem stosowane w innych naukach zawodzą w badaniach nad życiem? Dlaczego obfitość danych nie zawsze uszczęśliwia naukowców? Rozmowa z dr Piotrem Bentkowskim, biologiem teoretycznym z Centrum Badania Ryzyka Systemowego, badaczem m.in. ekotoksykologii, ewolucji architektury genomu bakterii, niekodujących RNA, oraz „modelarzem” epidemii.