Instytut Zachodni

Prof. Dirk Oschmann, lipski literaturoznawca, opublikował na początku 2023 r. książkę Der Osten: eine westdeutsche Erfindung, w której podjął się zaprezentowania sposobu postrzegania i traktowania mieszkańców byłej NRD przez Niemców z zachodniej części kraju. Zaproponował tym samym refleksję na temat ciągle widocznych nierówności pomiędzy oboma częściami kraju. Czy wschód Niemiec – dawne terytoria NRD, to wciąż strefa specjalna? Czy w przyjacielskim gronie zjednoczonych Niemiec rzeczywiście dostrzec można podskórne nierówności i czy aby na pewno obie strony sporu – jeśli istnieją – zdają sobie sprawę z poczucia wykluczenia, które – w opinii Dirka Oschmanna towarzyszy Niemcom ze wschodu. Jak niemiecki Zachód wymyślił swój Wschód? Opowieść na ten temat przedstawia Dirk Oschmann, a o niektórych jego tezach rozmawiają dr Justyna Schulz i dr Dagmara Świerkowska-Kobus w podcaście „Spojrzenie na Zachód”.

„Trudno tak razem być nam ze sobą” - jak śpiewała Edyta Bartosiewicz z Krzysztofem Krawczykiem. Tekst piosenki w pewnym sensie dobrze oddaje obecny stan gospodarczych relacji Niemiec i Chin. W tym odcinku Deutsche Wirtschaft dr Piotr Andrzejewski wraz z dr. Tomaszem Morozowskim zaczynają od oceny wizyty kanclerza Olafa Scholza w Chinach. Czy przyniosła ona jakiś przełom? Następnie skupili się na zmieniającym się znaczeniu Chin dla Niemiec oraz starają się wyjaśnić niejednoznaczność niemieckiego podejścia do rosnących wyzwań ze strony Chin.

Książka „Świadkowie małej historii. Rozmowy z seniorami Stołczyna” prezentuje efekty wywiadów biograficznych dotyczących specyfiki przemysłowego osiedla Szczecina, Stołczyna, po II wojnie światowej. O wyjątkowości miejsca tworzonej w okresie osadnictwa na terytorium wchodzącym w skład ZZiP, współczesnych tożsamościach mieszkańców, pamięci i badaniach biograficznych z dr Pauliną Romanowicz pracowniczką Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, działaczką Stowarzyszenia Przyjaciół Stołczyna FORUM oraz autorką bloga stolczyn.com rozmawia dr Agnieszka Stamm – Korecka z Zespołu Ziem Zachodnich i Północnych Instytutu Zachodniego w Poznaniu.

W drugim odcinku podcastu Deutsche Wirtschaft dr Justyna Schulz oraz dr Piotr Andrzejewski przyglądają się problemowi dotowania niemieckiej gospodarki. Dlaczego można odnieść wrażenie, że rząd federalny daje niemieckim firmom raczej rybę niż wędkę? Skoro Niemcy są w stanie hojnie dotować swój przemysł jak i ściągać subsydiami międzynarodowe korporacje to dlaczego nie są w stanie znaleźć odpowiednich środków na rozwój i utrzymanie infrastruktury? - na te pytania postaramy się odpowiedzieć w nowym cyklu podcastów poświęconych niemieckiej gospodarce oraz polityce gospodarczej i przemysłowej prowadzonej przez kolejne rządy w Berlinie.

Dyrektor Instytutu Zachodniego dr Justyna Schulz oraz dr Piotr Andrzejewski rozmawiają o problemach i wyzwaniach stojących przed niemiecką gospodarką. Długotrwała stagnacja i groźba recesji oraz brak pozytywnych długofalowych prognoz to jedna strona medalu. Z drugiej strony Niemcy są w stanie zmobilizować znaczne środki dla utrzymania swojej pozycji i rozwoju w konkretnych branżach. Jakie są szanse na uniknięcie długotrwałego kryzysu gospodarczego w Niemczech i jak to się stało, że pomimo problemów Niemcy prześcignęły Japonię stając się trzecią gospodarką świata? - na te pytania postaramy się odpowiedzieć w nowym cyklu podcastów poświęconych niemieckiej gospodarce oraz polityce gospodarczej i przemysłowej prowadzonej przez kolejne rządy w Berlinie.

Globalnemu wyścigowi w dziedzinie sztucznej inteligencji towarzyszy również „wyścig regulacyjny” – kolejne organizacje i państwa przygotowują w ostatnich latach dokumenty i strategie mające na celu stworzenie ram prawnych i uregulowanie rozwoju tej przełomowej technologii. Podstawowy dylemat dotyczy przy tym wyważenia dwóch elementów: regulacji mających ograniczać ryzyka kreowane przez systemy AI z jednej strony oraz wzmacniania innowacyjności i konkurencyjności Europy w dziedzinie sztucznej inteligencji z drugiej. Na ostatniej prostej są również prace nad aktem Unii Europejskiej ws. sztucznej inteligencji (AI Act), dzięki któremu Europa ma stać się pierwszym kontynentem, który zdefiniuje „jasne reguły” rozwoju i wykorzystania technologii AI. W tym odcinku Podcastów IZ prof. Jadwiga Kiwerska rozmawia z dr Tomaszem Morozowskim o głównych założeniach AI Act, o znaczeniu nowych regulacji dla europejskiego modelu rozwoju sztucznej inteligencji oraz o przykładzie Niemiec jako państwa aspirującego do roli głównego centrum rozwoju AI w Europie.

Niemiecki wicekanclerz i minister gospodarki i ochrony klimatu Robert Habeck udaje się z wizytą do Warszawy. Rozmowy mają dotyczyć dostaw ropy do rafinerii PCK w Schwedt, która jest najważniejszym tego typu obiektem we wschodnich Niemczech. Dlaczego rafineria stanowi obecnie problem i wyzwanie dla rządu w Berlinie? Jakie są możliwości polsko-niemieckiej współpracy energetycznej i jaką rolę może odegrać wodór? Na te tematy z ekspertem ds. energetyki dr Witoldem Ostantem rozmawia dr Piotr Andrzejewski.

Na niemieckiej scenie politycznej zachodzą zmiany, które w znaczący sposób mogą wpłynąć na wyniki zaplanowanych na ten rok wyborów: do Parlamentu Europejskiego i do Landtagów trzech wschodnioniemieckich krajach związkowych. Oprócz powołania nowej partii „Sojuszu Sahry Wageknecht”, także stowarzyszenie „WerteUnion” (związane dotychczas z CDU) zapowiedziało chęć stworzenia nowej siły politycznej. Zmianom krajobrazu politycznego Niemiec sprzyjają także słabe notowania koalicji oraz niezadowolenie społeczeństwa z polityki migracyjnej ostatnich lat. W najnowszym odcinku podcastów Instytutu Zachodniego Patrycja Tepper oraz dr Piotr Kubiak rozmawiają o nowych partiach politycznych w Niemczech, scenariuszach na rok 2024, a także genezie kryzysu w rządzącej koalicji.

W październiku 2023 r. ukazała się książka dr Martyny Siudak "Andrzej Sakson. Mazur z wyboru", która stanowi reportaż biograficzny, w którym losy głównego bohatera stają się drogą do przybliżenia czytelnikom "sprawy mazurskiej". Książka wzbudziła niezwykłe zainteresowanie na Mazurach, ale także stanowi ważną publikację na temat mniejszości narodowy i etnicznych zamieszkujących Ziemie Zachodnie i Północne. Mimo że książka ma charakter publicystyczny, oparta jest na rzetelnej kwerendzie tekstów naukowych oraz wywiadach z bohaterem i jego otoczeniem, co sprawia że w przystępny sposób popularyzuje ona nie tylko biografię i drogę naukową prof. Andrzeja Saksona, który jest cenionym badaczem Mazurów, ale także jego ustalenia naukowe. Rozmowę o bohaterach książki, pracy nad nią i kolejnych pokoleniach Mazurów z Autorką dr Martyną Siudak prowadzi Małgorzata Bukiel w kolejnym odcinku podcastów Instytutu Zachodniego.

Agresja Rosji w lutym 2022 roku spowodowała masowy napływ uchodźców z Ukrainy do państw europejskich. W Niemczech pojawiają się wyzwania związane z zarządzaniem tą sytuacją, co wynika z konieczności współpracy na wielu szczeblach, włączając w to Unię Europejską, rząd federalny i władze krajów związkowych. W najnowszym odcinku podcastów Instytutu Zachodniego Patrycja Tepper rozmawia z Viktorem Savinokiem o prawnych uwarunkowaniach bycia uchodźcą z Ukrainy, starając się zarysować profil tej grupy. Omawiana jest także tematyka edukacji, warunków mieszkaniowych oraz niskiej aktywności zawodowej uchodźców ukraińskich w Niemczech.

Dziesięć lat temu Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok, w którym uznał, iż Rosja w stosunku do członków ofiar zbrodni katyńskiej nie naruszyła ani obowiązku przeprowadzenia efektywnego skutecznego śledztwa, ani zakazu nieludzkiego traktowania. Z ówczesnym pełnomocnikiem ofiar prof. I. C. Kamińskim o kontekście prawnym i politycznym postępowania rozmawia główny analityk IZ Magdalena Bainczyk, stawiając pytanie: „Czy dziś zapadłby również wyrok o identycznej treści?” Prof. I.C. Kamiński jest autorem licznych tekstów dotyczących tej problematyki, m.in. książki napisanej wraz z E. Łosińską „Skarga katyńska”, a także licznych artykułów prasowych: https://www.rp.pl/sady-i-trybunaly/art12754271-katyn-krajobraz-po-strasburskiej-bitwie https://www.rp.pl/w-sadzie-i-w-urzedzie/art11961721-prof-kaminski-o-zbrodniach-hitlerowskich-wnuk-krwiozerczego-ludojada-w-strasburgu Link do podcastu ze zdjęciami (Podcast zawiera drastyczne sceny (dla dorosłych). Zdjęcia pochodzą z Archiwum Instytutu Zachodniego): https://youtu.be/7Sc5SiEdujA

W Orędziu o stanie Unii (13.09.2023 r.) Ursula von der Leyen zapowiedziała rozpoczęcie przez Komisję Europejską dochodzenia w sprawie subsydiów dla pojazdów elektrycznych z Chin. Wynikiem dochodzenia może być wprowadzenie ograniczeń ich importu do Europy, co wywołuje krytyczną reakcję ze strony Pekinu i oskarżenia o protekcjonizm. Elektromobilność to tylko jeden z obszarów, w których Unia Europejska chce wprowadzać rozwiązania w myśl strategii de-riskingu i bezpieczeństwa gospodarczego. Propozycje KE stały się przedmiotem dyskusji w ramach Unii – szczególnie Berlin postrzega je sceptycznie ze względu na głębokie powiązania z Chinami, co czyni niemiecką gospodarkę bardziej podatną na ewentualne środki odwetowe. Te zagadnienia w rozmowie z Patrycją Tepper rozmawia dr Tomasz Morozowski, analityk Instytutu Zachodniego, w naszym najnowszym podcaście.

Zakończył się Intensywny okres wyborczy w Niemczech, gdy mieszkańcy Bawarii i Hesji oddali swoje głosy w niedzielę, 8 października. Oba te kraje związkowe są ekonomicznymi potęgami Niemiec i mieszka w nich jedna piąta obywateli kraju. Dlatego wyniki tych wyborów stanowią istotny barometr nastrojów w całym Niemczech. W najnowszym odcinku podcastów Instytutu Zachodniego Patrycja Tepper rozmawia z dr. Piotrem Kubiakiem na temat sytuacji politycznej w obu landach oraz prognoz dotyczących potencjalnych koalicji i ich wpływu na politykę na szczeblu federalnym. W odcinku omówione zostaną także szczególne aspekty wyborów, takie jak „afera Aiwangera”, a także niespodziewane wyniki, jak drugie miejsce zdobyte przez AfD w Hesji i trzecie miejsce tej partii w Bawarii. W obu krajach związkowych zwyciężyły partie chadeckie: CSU w Bawarii (37,0% poparcia) i CDU w Hesji (34,6%).

Od 21 lipca do 31 października 1948 r., dokładnie przez 100 dni, we Wrocławiu dostępna była dla zwiedzających imponujących rozmiarów Wystawa Ziem Odzyskanych, której głównym celem było propagandowe umocnienie mitu Ziem Odzyskanych. Według ówczesnych szacunków wystawę odwiedziło ponad 1,5 mln zwiedzających, a teren wystawowy stał się miejscem prezentacji najnowszych zdobyczy technologicznych, nowych prądów artystycznych, ale także imponujących płodów rolnych. O wystawie, jej kulisach i egzotycznych pomysłach towarzyszących z prof. Andrzejem Saksonem z Instytutu Zachodniego i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza rozmawia Małgorzata Bukiel.

W dniach 11-12 lipca 2023 r. w Wilnie miał miejsce kolejny szczyt NATO. Wśród wielu istotnych kwestii poruszonych podczas szczytu na szczególną uwagę zasługuje m.in. wyrażenie przez Turcję zgody na kontynuowanie procedury prowadzącej do członkostwa w Sojuszu Szwecji, przyjęcie ustaleń co do dalszego wsparcia dla Ukrainy oraz skrócenie i ułatwienie ukraińskiej drogi do Paktu, potępienie Rosji i jej sojuszników, wzmocnienie Paktu czy współpraca z innymi pozanatowskimi partnerami. O powyższych zagadnieniach, ale też innych ustaleniach szczytu, w tym choćby przedłużeniu mandatu sekretarza generalnego NATO Jensa Stoltenberga i znaczeniu tego wydarzenia w rozmowie z Marcinem Zielonackim opowiada prof. Sebastian Wojciechowski. Szerzej na temat szczytu i jego oceny zob. też S. Wojciechowski ,,Czy Rosja ratuje NATO przed śmiercią mózgową? Konkluzje po szczycie w Wilnie’’: https://defence24.pl/polityka-obronna/czy-rosja-ratuje-nato-przed-smiercia-mozgowa-konkluzje-po-szczycie-w-wilnie-komentarz

W dniu 13 lipca 2023 r. miała miejsce publikacja długo wyczekiwanego dokumentu – pierwszej Strategii Chińskiej rządu niemieckiego, będącej uzupełnieniem opublikowanej miesiąc wcześniej Narodowej Strategii Bezpieczeństwa RFN. Publikacja dokumentu była kilkukrotnie przekładana, a w Niemczech trwała intensywna dyskusja na temat tego, jaki przybierze on kształt i jak mocno zmieni relacje Berlina z Pekinem w porównaniu z erą Angeli Merkel. O treści Strategii Chińskiej RFN, jej głównych założeniach i możliwych konsekwencjach dla polityki niemieckiej i europejskiej wobec Chin w rozmowie z Patrycją Tepper opowiada dr Tomasz Morozowski.

Bunt Grupy Wagnera był zaskoczeniem nie tylko dla władz Niemiec i społeczeństwa niemieckiego, ale również dla Federalnej Służby Wywiadu. Rząd oraz kanclerz Scholz o wydarzeniach w Rosji dowiedzieli się, gdy Prigożyn rozpoczął już „marsz sprawiedliwości” na Moskwę. Natomiast wywiad amerykański o możliwej rewolcie Grupy Wagnera wiedział już w połowie czerwca. Jak reagowali na próbę zamachu stanu w Rosji niemieccy politycy? Jakie były opinie i oceny niemieckich ekspertów? Co można powiedzieć o reakcji niemieckiego rządu na próbę puczu w Rosji? Na te pytania w rozmowie z Patrycją Tepper odpowiada Viktor Savinok.

Konieczność rozliczenia wpływów rosyjskich w Niemczech pojawiła się wkrótce po rosyjskiej agresji na Ukrainę, która przede wszystkim uświadomiła Niemcom fiasko ich dotychczasowej Ostpolitik wobec Rosji. Kwestię rozliczeń z polityką ścisłych powiązań z Moskwą łączyć należy także z myśleniem o przyszłej roli Niemiec w Europie i na świecie, do czego potrzebna jest odbudowa niemieckiej wiarygodności. Czy można zatem mówić o Zeitenwende jako fundamentalnej zmianie polityki wobec Rosji bez rzetelnego, wewnętrznego rozrachunku niemieckiego establishmentu z jego stosunku do Kremla? Niepewność w tej kwestii budzi zrozumiały niepokój u partnerów Niemiec, utrudniając odbudowę zaufania. Pomimo braku komisji śledczej do zbadania rosyjskich wpływów, działającej na szczeblu federalnym, to jednak możemy obserwować pracę komisji śledczej w Meklemburgii-Pomorzu Przednim, gdzie od roku deputowani starają się wyjaśnić sprawę prorosyjskiej Fundacji Klimatycznej, a także innych niemiecko-rosyjskich inicjatyw. W najnowszym podcaście Instytutu Zachodniego usłyszą Państwo informacje na temat podejścia społeczeństwa niemieckiego do kwestii rozliczeń. Opisano też działania komisji śledczej w Meklemburgii-Pomorzu Przednim i związane z nią kontrowersje, przedstawiono dotychczasowe wyniki jej pracy. Rozmowę na te tematy przeprowadził dr Tomasz Morozowski z Patrycją Tepper.

Trudno znaleźć europejskie państwo, które byłoby tak silnie związane z Rosją, jak Austria. Rosja budowała swoje wpływy nad Dunajem przez kilka dekad, a austriackie elity polityczne i gospodarcze prowadziły wobec Rosji politykę otwartych drzwi. Zarówno dwie główne partie, jak i skrajna prawica posiada skrzydła prorosyjskie. Jak wyglądał proces budowania rosyjskich wpływów w Austrii? Czy alpejska republika będzie w stanie odciąć się od Rosji? Na te i inne pytania w rozmowie z Patrycją Tepper odpowiada dr Piotr Andrzejewski.

Opublikowane na przełomie maja i czerwca wyniki badań sondażowych ukazały wyraźne zmiany notowań niemieckich partii politycznych. W maju znacząco spadło poparcie dla partii Zielonych, traciła też SPD. Jedyną siłą polityczną, która w ostatnich tygodniach zyskiwała była Alternatywa dla Niemiec. Wolę głosowania na AfD (10,3% głosów w wyborach do Bundestagu z 2021 r.) wyraziło – w zależności od sondażu - od 17 do 20% ankietowanych. W każdym z siedmiu sondaży AfD wyprzedziła Zielonych, w dwóch z nich zrównała się z SPD, a w kolejnych dwóch (GMS z 6.06. oraz YouGov z 9.06.) zdystansowała nawet partię kanclerza Olafa Scholza. Na czele rankingu niemieckich partii politycznych niezmiennie od ponad roku utrzymują się partie chadeckie (26,5-30%). Jakie były przyczyny wzrostu notowań AfD w ostatnich miesiącach? Dlaczego trend ten uległ przyspieszeniu w maju? Czym charakteryzuje się Alternatywa dla Niemiec? W których częściach Niemiec cieszy się ona największym poparciem? Dlaczego formacja ta jest ignorowana przez partie mainstreamowe? Czy i jak długo utrzyma się korzystny dla AfD trend? Na te i inne pytania w rozmowie z dr. Piotrem Kubiakiem odpowiada dr Marcin Tujdowski.