Znak na głos

Bogdan Wojciszke w „Psychologii miłości” pisze, że składa się ona z trzech elementów: namiętności, intymności i zobowiązania. Który z nich jest najistotniejszy? Jakie są etapy związku i czy każdy musi się kończyć rozpadem? Jak dbać o trwałość relacji z partnerem czy partnerką? O tym co psychologia mówi o miłości, opowiada w rozmowie z Martyną Słowik prof. Wojciech Kulesza z SWPS. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Dlaczego Platon uważał poetów za niebezpiecznych? To niebezpieczeństwo związane było z wyobraźnią, która wymagana jest zarówno do tworzenia literatury, jak i do jej odbioru. Ta nieskrępowana wyobraźnia jest prostą drogą do odkrycia wolności, do działań wywrotowych. Lektura wiązana jest często z samotnością, kojarzona z odwrotem od świata. Studentki Azar Nafisi, bohaterki dzisiejszego podcastu, odkrywały, że nie są same. Lektura u Nafisi okazuje się być aktem niezgody, elementem ruchu oporu prowadzącym do odzyskiwania wolności, ale też jest to taki ruch oporu, który umożliwia z tym światem łączność. Pozwala odkryć, że dzięki lekturze nie jesteś sam. Do takich odkryć nawołuje Nafisi w „Czytaj niebezpiecznie. Wywrotowej sile literatury na burzliwe czasy” wydanej niedawno przez Karakter, a o książce w naszym podcaście opowiada Anna Marchewka. Polecamy do słuchania nie tylko przy przedświętycznych przygotowaniach! Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Przez wieki żyliśmy w kulturze, w której tematy przemijania i śmierci były postrzegane przez pryzmat chrześcijańskiej wyobraźni religijnej. Wizja życia po śmierci miała niemal powszechną siłę oddziaływania. Religia dostarczała też zbiorowych rytuałów, które pomagały radzić sobie z utratą bliskich i przeżywaniem żałoby. Postępująca sekularyzacja mocno podważyła te wyobrażenia. Nie wypracowała jednak jak dotąd wyrazistej i społecznie zakorzenionej alternatywy. Indywidualnie szukamy dziś sensu życia i sami musimy wypracowywać mechanizmy obronne, by zmierzyć się z jego końcem. Chcemy poszukać innej drogi. Takiej, która nie tylko pozwoli przerwać tabuizację śmierci, lecz także będzie budować wrażliwość wobec przemijania. Może wręcz otwierać na perspektywę słodko-gorzkiego wzruszenia wynikającego z doświadczenia kruchości wszystkiego, co istnieje. ANJA FRANCZAK Założycielka Instytutu Dobrej Śmierci. Zajmuje się edukacją w obszarze śmierci i żałoby. Wspiera osoby na ostatnim etapie życia, osoby w żałobie oraz tych, którzy im towarzyszą poprzez konsultacje indywidualne, szkolenia i warsztaty. Ważną rolę w jej pracy odgrywają rytuały. Jako celebrantka / mistrzyni ceremonii tworzy i prowadzi osobiste rytuały pożegnania i humanistyczne ceremonie pogrzebowe. TOMASZ STAWISZYŃSKI Filozof, eseista, dziennikarz, autor bestsellerowych książek: “Potyczki z Freudem. Mity, pokusy i pułapki psychoterapii” (2013), „Co robić przed końcem świata?” (2021) oraz „Ucieczka od bezradności” (2021). Od wielu lat zajmuje się problemami z pogranicza filozofii i psychoterapii. Wcześniej związany z wieloma redakcjami: pracował m.in w „Dzienniku” „Newsweeku” i „Przekroju”. W latach 2013-2016 prowadził w Polskim Radiu RDC autorski program “Niedziela Filozofów, czyli potyczki z życiem”. Od 2016 związany z Radiem TOK FM, gdzie prowadzi m.in. “Godzinę filozofów”, “Kwadrans filozofa” oraz – wraz z żoną, Cvetą Dimitrovą – internetowy podcast “Nasze wewnętrzne konflikty”. Jego teksty i audycje można znaleźć na stronie www.stawiszynski.org, a rozmowy z ciekawymi gośćmi o sprawach najważniejszych w autorskim podcaście „Skądinąd”. Spotkanie nagrano podczas premiery numeru 822 (11/2023) Miesięcznika ZNAK w Pardon, to tu. Dźwięk i produkcja: Tomasz Kruk

„Chłopki” Joanny Kuciel-Frydryszak wywołują kolejne opowieści. To książka konieczna, bo autorka zwraca uwagę na konieczność przedefiniowania myślenia o losach jednostki, by włączać namysł nad warunkami, w których żyły bohaterki jej książek. „Chłopki” to przebój wydawniczy, bo te wszystkie herstorie po prostu trzeba opowiedzieć. To książka nie tylko konieczna, ale i potrzebna - bo potrzebujemy dokładać nasze historie do tej biografii zbiorowej. Joanna Kuciel-Frydryszak uruchamia osoby czytające i włącza je w chór świadectw. Stawką jest widzialność nieobecnych, a jeśli obecnych, to stereotypizowanych. Budzi potrzebę uzupełniania luk. O tym dlaczego „Chłopki” są książką konieczną, potrzebną, ale i terapeutyczną, opowiada w najnowszym odcinku podcastu „Stacja: Literatura na głos” mówi Anna Marchewka. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Jego twórczość jest wciąż mniej znana niż prace Heideggera czy Habermasa, ale zarówno na świecie, jak w i Polsce spotyka się z rosnącym zainteresowaniem. To autor-erudyta piszący o znaczeniu metafor i mitów w filozofii, wielki teoretyk i badacz przemian nowożytnego świata i rewolucji kopernikańskiej; autor ciekawie i krytycznie komentujący także teologię chrześcijańską. Dzisiejsze Polowanie na Idee jest o Hansie Blumenbergu. W jaki sposób mity pozwalają nam oswoić rzeczywistość? Jakie są źródła epoki nowożytnej i jak rozwijało się zjawisko sekularyzacji? Odpowiada Michał Jędrzejek. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Carson McCullers sama ukrywała się w twórczości ze swą tożsamością seksualną czy kondycją zdrowotną. Jej bohaterki miały marzenia i wyrażały ambicje, których autorka nie mogła zrealizować, ukazując wyjątkową moc literatury. Czytanie z twórczości życia McCullers to coś więcej niż powinność odkrywania tego, co ukryte w milczeniu. „Skoro obecność lesbijek w historii zamazywano, to dziś czas by przywracać je do świadomości. Jeśli pisanie rodzi się z potrzeby przynależności, to czytanie powinno tę potrzebę zaspokajać” - mówi Anna Marchewka w najnowszym odcinku podcastu Stacja: Literatura na głos. Dźwięk i realizacja Tomasz Kruk.

Mark Fisher, bohater dzisiejszego odcinka Polowania na Idee, nie tworzył figury teoretycznego demona zwodziciela, ale opisywał rzeczywistość za oknem, taką jaką wszyscy znamy i przyjmujemy za pewnik. Co więcej – chcemy w niej żyć, a przynajmniej nie wyobrażamy sobie życia poza nią. To realizm kapitalistyczny, który brytyjski myśliciel, krytyk kultury i bloger wyłożył w eseju pod tym samym tytułem. Jak kapitalizm niszczy nasze zdrowie psychiczne? Dlaczego „łatwiej wyobrazić sobie koniec świata niż koniec kapitalizmu”? Czy nie ma wobec niego alternatywy? Odpowiada Karol Kleczka. Dźwięk i realizacja Tomasz Kruk.

Anna Cieplak to pisarka zaangażowana. Wprowadza postaci, które wcześniej padały ofiarą stereotypów, były krzywdzone i poniżane. W „Ciele huty”, najnowszej książce, pisze o „przetrwankach”, tych, dzięki którym dzieło zniszczenia nie jest dokonane. Dopóki są, rzucają wyzwanie rolom społecznym i nie dają się uciszyć. „Ciało huty” omija pokusę wybicia się na mit, ale demitologizuje. Dowartościowuje heroski, ale nie stawia ich na piedestale, nie unieruchamia ich. Jej bohaterki są w procesie. „Ze świecą by szukać drugiej takiej piszącej osoby, która nie idzie na skróty, nie ułatwia sobie zadania i nie przesuwa się w gatunkową, obyczajową niszę” - mówi w najnowszym odcinku podcastu „Stacja: Literatura na głos” Anna Marchewka. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Od lat 60. XX w. w Europie Zachodniej spada liczba osób wierzących w Boga i chodzących do kościoła. W takich krajach jak Szwecja czy Holandia jest dziś więcej ateistów niż ludzi religijnych, a do kościoła zagląda ok. 3% społeczeństwa. W Polsce w ostatnich latach także doświadczamy galopującej sekularyzacji – zwłaszcza w najmłodszym pokoleniu. Jaka będzie zatem przyszłość religii? Kanadyjski filozof Charles Taylor przekonuje, że religia nie zniknie z naszego życia. Tym, co zniknie, a właściwie już zniknęło, jest jedynie „christianitas”, świat chrześcijański, w którym religia przenikała wszystkie sfery życia: politykę, gospodarkę, ekonomię, prawo. Pozostają jednak dostępne rozmaite ścieżki wiary. O tym, czy czeka nas świecka Polska, czemu wciąż wierzymy w duchy i dlaczego czciciele Latającego Potwora Spaghetti nie mogą założyć u nas swojego Kościoła opowiada w nowym odcinku „Polowania na idee” Michał Jędrzejek. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Czy Twoja praca daje światu coś sensownego? Jak w jednym zdaniu opisał/abyś to, czym się zajmujesz? Jesteś w stanie pokazać fizyczne efekty swojej pracy oprócz własnego zmęczenia? David Graeber, od wczesnych lat związany z aktywizmem, ruchem lewicowym i anarchistycznym, ukuł pojęcie „bullshit jobs”. Pisał o nich tak: „Ogromne rzesze ludzi, zarówno w Europie, jak i Ameryce Północnej, spędzają całe swoje pracownicze życie wykonując zadania, które, jak sami po cichu przyznają, nie muszą tak naprawdę być wykonane. Moralne i duchowe zniszczenia wywoływane przez taką pracę są większe, niż mogłoby się wydawać i, choć praktycznie nikt o tym głośno nie mówi, zostawiają bliznę na naszym zbiorowym jestestwie.” O Davidzie Graeberze oraz o zmianie perspektywy, jaką przyniosło zetknięcie z tym nietuzinkowym myślicielem społecznym, opowie w dzisiejszym podcaście Karol Kleczka. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Ukraińska poetka, dziennikarka, scenarzystka Kateryna Babkina to bohaterka dzisiejszej Stacji: Literatura na głos. Jej najnowsza książka „Nie boli”, wydana przez Warstwy, to szczególnie ciekawy przekład z języka ukraińskiego. Ściszanie bólu, o którym pisze Babkina, to ułuda. Nowa książka poetki nie tyle rozdrapuje rany, co raczej manifestuje strategię poważniejszą niż przetrwanie w trakcie wojny. Odpowiedzią na zniszczenie jest miłość. Odpowiedzią jest też poezja, twórczość literacka, co na początku wojny nie było oczywiste dla ukraińskich pisarek i pisarzy. Książka Babkiny nie przeczy stanowi wyjątkowemu, lecz szuka dla niego środków wyrazu. Jest możliwe wynalezienie takich środków, które na sytuację niemożliwą odpowiadają. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Can Xue to jedna z najwybitniejszych chińskich pisarek. Jej literacki pseudonim oznacza „śnieg, który nie chce się stopić” jak śnieg na szczycie góry i symbolika tego znaczenia jest uderzająca. Jej historia to opowieść o oporze i olbrzymiej sile talentu pokonującej przeszkody, które zdają się nie do pokonania. Jej rodzice uznani zostali za wrogów ludu i gdy pisarka była dzieckiem, rodzina została rozbita. Wychowała ją babcia, żyły w głodzie. Zablokowano jej drogę do nauki, odmówiono prawa do edukacji. Przerażającą typowość tego losu podkreśla jeszcze inna książka, „Tysiąc lat radości i trosk” Ai Weiweia. O wielkości literatury Can Xue i jej powieści „Ulica Żółtego Błota: mówi w najnowszym odcinku „Stacji: Literatura na głos” Anna Marchewka. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Feminizm i sprzeciw wobec praktyk niedemokratycznych, nadzieja, swoboda wędrowania oraz walka ze zmianami klimatycznymi – to wiodące tematy Rebekki Solnit, bohaterki dzisiejszego podcastu. Pisanie w pierwszej osobie uwiarygadnia książki Solnit, ale ma także charakter aktywizujący i wyzwolicielski, bo jak przyznaje „milczenie i wstyd są zaraźliwe – ale mowa i odwaga również”. „Dla mnie Solnit to przede wszystkim autorka zachęcająca do zaangażowania, nadziei na zmianę, usiłująca poszerzać pole doświadczanej wolności” – mówi Mateusz Burzyk w najnowszym odcinku „Polowania na Idee”. A dla Was? Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Proza Kathy Acker jest głęboko muzyczna, bo też sama Acker wyrosła ze sceny punkowej i jazzowej. Tekst jej powieści „Krew i flaki w szkole średniej” się dzieje, stosuje technikę zakłóceń, najlepiej brzmi na głos. Niemniej wciąż można czuć opór przed odczytywaniem jej w przestrzeni publicznej. Uznawano ją za skandaliczną, powieść była na przykład objęta zakazem publikacji w Niemczech w 1986 r., ale inni widzieli w niej tekst rewolucyjny. Czy obsceniczny język może być narzędziem rewolucji i łamania tabu? Dziś Anna Marchewka czyta książkę-legendę, która powraca do polskiej sceny wydawniczej. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Nassim N. Taleb to myśliciel zajmujący się ryzykiem, przypadkiem i rynkową grą. Można powiedzieć, że to ktoś, kto chciałby starożytny sceptycyzm wprowadzić na Wall Street. Jego nazwisko jest odmieniane przez wszystkie przypadki wtedy, gdy pojawiają się niespodziewane zdarzenia - w języku Taleba są to właśnie tzw. czarne łabędzie – które zaburzają istniejące prognozy: takie jak kryzys finansowy z 2008 r., globalna pandemia Covid-19 czy atak Rosji na Ukrainę. Ostatnie lata to w końcu, jak się wydaje, czas przelotu nad światem kolejnych czarnych łabędzi. Kim jest autor „Antykruchości” i jakie idee przedstawia? Odpowiada Michał Jędrzejek. Nassim N. Taleb w maju wystąpi na konferencji Impact'23 we współpracy z którą powstał ten odcinek. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Wyobraź sobie, że przeglądasz album ze zdjęciami z dzieciństwa. Czy pamiętasz cokolwiek z twojego pierwszego roku życia? Z pierwszych trzech? Czy jesteś w stanie powiedzieć co łączy cię z tamtym małym człowieczkiem? Albo choćby ze sobą z dnia wczorajszego? Pytanie o to kim jestem, co łączy mnie ze mną z przeszłości i co będzie łączyć ze mną jutro, to pytanie o tożsamość osobową. Ten doniosły problem filozoficzny ma sporą historię i literaturę, ale pewien brytyjski filozof wniósł istotny wkład do jego wyjaśnienia, posługując się pobudzającym wyobraźnię eksperymentem myślowym. To zmarły pięć lat temu Derek Parfit, specjalista od pojęcia osoby, jej tożsamości w czasie oraz racji, którymi kierują się ludzie w wyborach etycznych. Poświęcimy mu ten odcinek Polowania na Idee. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

„Tak bym chciała mówić o miłości jedynie w ten sposób, przywołując w nieskończoność najpiękniejsze historie jakie znam. Istnieje ścisłe pokrewieństwo między impulsem miłosnym, a impulsem narracyjnym, a ja nigdy nie potrafiłam się oprzeć dobrej historii. Zakochać się znaczy poczuć się tak, jakbyśmy przeniknęli przez stronę książki czy ekran i ujrzeli jak nasze życie uruchamia fascynujące mechanizmy i procesy będące zwykle dziełem genialnego pisarza czy dobrego scenarzysty”. Ale tak mówić o miłości się nie da. Nie ma bezwarunkowej miłości do miłości tam, gdzie pojawia się miejsce na przemoc czy nierówności. Jak patriarchat sabotuje miłość? Pisze Mona Chollet, a o jej książce „Wymyślić miłość na nowo” mówi w naszym podcaście Anna Marchewka. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

„Zdarzają się przecież dni, kiedy jesteśmy samą wrażliwością, otwartą raną”. „Halandża” to barwna antologia opowiadań węgierskich modernistów i - na szczęście! - również modernistek. Jedną z autorek jest Margit Kaffka, jedna z najjaśniejszych gwiazd tamtejszej literatury, główna bohaterka tego odcinka podcastu „Stacja: literatura na głos”. Do zimowego czytania Węgierek i Węgrów zaprasza Anna Marchewka. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Co łączy grodzone osiedle i prywatną edukację z murem budowanym na granicy Polski i Białorusi? Bohater dzisiejszego odcinka Polowania na Idee Roberto Esposito jest filozofem szczególnie wrażliwym na pojęcie wspólnoty. Zazwyczaj kojarzymy ten termin z ciepłem własnego domu i poczuciem akceptacji, lecz Esposito sugeruje, że wspólnota to przestrzeń, w której jednostki się zatracają, i przed czym muszą się jakoś bronić . Dlaczego? Bo wspólnota to przeciwieństwo tego, co własne, tego, co kontrolujemy i co zależy tylko od nas. To zaś stanowi wyzwanie: na ile człowiek jest w stanie zatracić się w innych, aby nie stracić samego siebie? W jakim stopniu stawianie granic wywłaszcza nas z człowieczeństwa? Na te pytania odpowiada Roberto Esposito, którego przedstawi Mateusz Burzyk. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk

Co łączy Ronalda Reagana i 3 kg żelek? Bohater najnowszego odcinka „Polowania na Idee” Michael Sandel. Sandel wspominał, że gdy sam chodził na pierwsze wykłady z filozofii politycznej to nużyło go to, że uczy się jakichś doktryn dawnych filozofów, które nie łączą się z zagadnieniami, które jego interesują. Dlatego jego zajęcia przypominają to, jak rozmawiał Sokrates na rynku w Atenach. Osiągnął sukces skoro wykłady amerykańskiego myśliciela zgromadziły tak wielu studentów, że trzeba było wynająć dla nich specjalną salę teatralną mogącą pomieścić ponad tysiąc słuchaczy. Popularność widać również w nagraniach na YouTubie, osiągających ponad 34 mln wyświetleń. Jego najbardziej znane prace dotyczą sprawiedliwości, a w ostatnich latach głośna stała się książka „Tyrania merytokracji” . Czy nasze miejsce społeczne jest wynikiem jakichś zasług? Czy może mają na nie wpływ inne czynniki, na czele z przypadkiem? Co zagraża sprawiedliwości i jak budować solidarne instytucje publiczne? Na te pytania wraz z Sandelem odpowiada Michał Jędrzejek. Dźwięk i realizacja: Tomasz Kruk