Follow the Money interviewt

Harm Ede Botje interviewt de Amsterdamse politicoloog Tom van der Meer. In zijn nieuwe boek Waardenloze politiek beschrijft Van der Meer hoe de democratie klem zit tussen technocratie en populisme. Middenpartijen zijn te veel op elkaar gaan lijken, waardoor burgers niets meer te kiezen hebben. Ook de media moeten bij zichzelf te rade gaan. ‘Het gaat om het smaakje van de dag, om het soapverhaal. Over vorm, niet over inhoud.’

Annette van Soest interviewt Bas Welling. Fossiele reclames verleiden ons om meer vervuilende producten of diensten te kopen. En met succes. Welling, directeur van creatief bureau Wefilm, weet er alles van: hij deed er jaren aan mee. Totdat het begon te knagen.

Wethouder Martijn Balster van Den Haag staat het water aan de lippen. Zijn stad kan de problematiek rond arbeidsmigranten niet meer aan. Ze zitten noodgedwongen in overvolle en verwaarloosde woningen, worden uitgebuit door werkgevers en verblijven niet zelden op straat in wijken waar de leefbaarheid toch al te wensen overlaat. Balster vindt dat werkgevers wel de lusten maar niet de lasten van de arbeidsmigratie hebben. Hij roept op tot onconventionele maatregelen. De glastuinbouw in het Westland, waar veel arbeidsmigranten werken, is volgens hem ‘op deze manier niet houdbaar’.

Annette van Soest interviewt de in Oekraïne geboren oud-profvoetballer Evgeniy Levchenko. Europese voetbalclubs doen ondanks de grootschalige invasie van Oekraïne nog altijd zaken met Russische clubs. In de afgelopen twee jaar sloten ze voor vele miljoenen euro’s transferdeals. Een deel van de clubs schendt hiermee mogelijk de sancties tegen Rusland. ‘Krankzinnig en pijnlijk,’ vindt Levchenko. Hij roept Brussel op strengere sancties in te voeren.

Annette van Soest interviewt in deze aflevering bestuurswetenschapper en oud-jeugdzorgmedewerker Sharon Stellaard. Vijftig jaar overheidsbeleid in de jeugdzorg heeft precies het tegenovergestelde bereikt van wat de bedoeling was. Kwetsbare jongeren krijgen niet de hulp die ze nodig hebben, de jeugdzorg wordt steeds complexer en de kosten blijven stijgen. Hoe kan dat? ‘Ik merk dat mensen het zich niet permitteren om hier rustig naar te kijken,’ zegt Stellaard.

Harm Ede Botje gaat in deze aflevering in gesprek met Donald Pols, directeur van Milieudefensie. Zij start na haar zaak tegen Shell een klimaatzaak tegen de ING, de grootste bank van Nederland. Inzet: halvering van de totale uitstoot die het gevolg is van investeringen van de bank, en een eind aan haar relatie met vervuilende bedrijven. Pols: ‘ING vindt dat de klimaatafspraken van Parijs niet gelden voor de bank. Dat is te gek voor woorden.’

Annette van Soest interviewt in deze aflevering hoogleraar Oorlogsstudies Frans Osinga. Rusland voert momenteel de grootste luchtaanvallen uit op Oekraïne sinds de start van de oorlog. Tegelijkertijd ontstaan er barsten in de westerse steun voor Oekraïne en neemt de media-aandacht voor het conflict af. Het baart Osinga grote zorgen. ‘Deze oorlog gaat om de toekomst van Europa.'

In deze aflevering gaat Harm Ede Botje in gesprek met bijzonder hoogleraar politiek in de internationale betrekkingen John Morijn. Op 22 november behaalde de PVV van Geert Wilders een klinkende overwinning bij de Tweede Kamerverkiezingen. Morijn beschouwt de ontwikkelingen met zorg. Hij deed onderzoek in Hongarije en Polen en zag daar hoe snel populistische partijen een democratie kunnen ondergraven. Dat kan ook hier gebeuren. ‘Je moet niet denken dat het in Nederland allemaal zo anders is.’

In deze aflevering interviewt Annette van Soest advocaat Roger Cox. Kun je banken, pensioenfondsen, vermogensbeheerders en verzekeraars juridisch aansprakelijk stellen voor hun aandeel in de opwarming van de aarde? Ja, zegt Cox. Na eerdere overwinningen in de Urgenda-zaak tegen de Nederlandse staat en de zaak van Milieudefensie tegen Shell, richt hij zijn pijlen nu op de financiële sector. ‘Iedereen moet gewoon een schop onder zijn kont krijgen en snappen waar we dit voor doen.’

Harm Ede Botje interviewt deze keer hoogleraar sociologie Godfried Engbersen, die al veertig jaar onderzoek doet naar armoede in Nederland. Hij is voorzitter van de Commissie sociaal minimum die dit jaar twee rapporten uitbracht. Engbersen pleit voor een snelle verhoging van de bijstand het minimumloon. Volgens de commissie voldoet de regering niet aan haar grondwettelijke taak om te zorgen voor de bestaanszekerheid van de burgers.

Lange wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg, mensen die niet meer naar de tandarts durven vanwege de hoge kosten en patiënten die de weg kwijtraken in een oerwoud van regels en loketten. Het zijn bekende voorbeelden van knelpunten in de zorg. Annette van Soest gaat hierover in gesprek met Jet Bussemaker, voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. De organisatie stelt dat flinke aanpassingen in het stelsel nodig zijn om de zorg toegankelijk te houden. Bussemaker hoopt dat een volgend kabinet grote knopen durft door te hakken.

Annette van Soest interviewt in deze aflevering privacy-jurist en voorzitter van het Platform Burgerrechten Tijmen Wisman. De overheid gebruikt nog altijd risicoprofilering bij de opsporing van sociale-zekerheidsfraude. Volgens Wisman dringt de staat zo veel te diep in ons privéleven in. ‘Een handeling die ingaat tegen de grondrechten van anderen gaat op een gegeven moment ook jou raken.’

In deze aflevering interviewt Harm Ede Botje toxicoloog Jacob de Boer. Hij doet al 49 jaar onderzoek naar de gevolgen van niet-afbreekbare stoffen, zoals pfas. Hij wil dat de productie van die groep chemicaliën zo snel mogelijk wordt gestopt. Ook pleit hij voor steviger toezicht op de chemische industrie. ‘Het kan niet zo zijn dat bedrijven zichzelf controleren. Dat is de kat op het spek binden.’

In deze aflevering interviewt Annette van Soest interviewt in deze aflevering Rob van Eijbergen, hoogleraar Kwaliteit en integriteit van organisaties aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag is big business geworden en er is een wildgroei van spelers ontstaan. Volgens Van Eijbergen, moet de markt hoognodig worden gereguleerd. ‘Er zijn minimale kwaliteitseisen nodig. Wanneer de sector het zelf niet doet, moet de overheid het doen.’

In deze aflevering gaat Annette van Soest in gesprek met Henk Ovink, die als watergezant van de Nederlandse regering de hele wereld over reisde. De krimpende zoetwatervoorraad in de wereld is de ‘grootste crisis die op ons afkomt’, waarschuwt hij. Ovink vindt het hoog tijd dat we water gaan waarderen, want voor water is er, anders dan voor fossiele brandstoffen, geen alternatief. ‘Je kunt geen zand gaan drinken.’

Hoe moet het verder na het mislukte landbouwakkoord? Verdere gesprekken zijn onontkoombaar, vindt de 30-jarige Roy Meijer. Als voorzitter van het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt was hij een van de onderhandelaars aan de ‘hoofdtafel’ van het landbouwakkoord. Daarnaast heeft hij samen met zijn ouders in het Drentse Witteveen een boerderij met 250 melkkoeien. Harm Ede Botje gaat met hem in gesprek.

In deze aflevering gaat Harm Ede Botje in gesprek met ‘droogteprofessor’ Flip Witte. Hij luidt de noodklok: door klimaatverandering en menselijk watergebruik hebben we het ene droge jaar na het andere. Gevolg: bomen en dieren gaan dood, huizen verzakken. Het is tijd dat de politiek ingrijpende maatregelen neemt, vindt Witte. Bijvoorbeeld een vergunningsplicht voor boeren die grondwater oppompen om hun land te beregenen.

In deze aflevering interviewt Annette van Soest voormalig staatsagent bij de KLM Jeroen Kremers. Geen enkel bedrijf in Nederland ontving de afgelopen jaren zo veel steun van de overheid als de KLM. De Nederlandse staat tuigde tijdens de coronapandemie een steunpakket van 3,4 miljard euro op om de blauwe zwaan in de lucht te houden. Als tegenprestatie beloofde de KLM structureel kosten te besparen, mocht het bedrijf geen dividend uitkeren en moest het belastingontwijking door piloten aanpakken. Aan Kremers de taak om in opdracht van de ministeries van Financiën en Infrastructuur en Waterstaat te controleren of de luchtvaartmaatschappij zich aan die afspraken hield. ‘Shocking.’ Zo beschrijft Kremers de manier waarop de KLM probeerde uit te komen onder de afspraken over het steunpakket dat de Nederlandse staat beschikbaar had gesteld. Hoe hij tot dat inzicht kwam hoor je in deze aflevering van Follow the Money interviewt.

In deze aflevering gaat Harm Ede Botje in gesprek met Roger Vleugels, een bekende naam in de journalistiek. In zijn ruim 35 jaar als specialist op het gebied van de Wet open overheid voerde hij ruim achtduizend procedures om informatie los te krijgen. In al die tijd kwam hij ‘niet één ambtenaar, minister of andere bestuurder tegen die ook maar bij benadering weet wat onafhankelijk onderzoek is.’

In deze aflevering interviewt Annette van Soest bestuurskundige Caelesta Braun. Deze hoogleraar openbaar bestuur en maatschappelijke democratie aan de Universiteit Leiden stelt dat volledige transparantie over hoe bedrijven, ngo’s en andere organisaties beleid van de overheid proberen te beïnvloeden, veel meer vereist dan een lobbyregister. Het kabinet gaf haar de opdracht te onderzoeken hoe lobbyregisters in het buitenland werken. Vervolgens schoot de minister zo’n register voor Nederland af. ‘Ons onderzoek is onderdeel geworden van een politiek spel.’