Radio Swammerdam

Kent u TMF nog? The Music Factory, het Nederlandse antwoord op internationale popzenders als MTV, werd na de start in 1995 al snel immens populair. Vooral onder millennials roept de muziekzender veel nostalgie op. Tegelijkertijd is muziekzender ook de voorloper geweest van huidige ontwikkelingen en media praktijken. Mediawetenschapper Jaap Kooijman onderzocht hoe TMF langzaam een plek vond in het Nederlandse medialandschap, maar uiteindelijk ten onder ging aan nieuwe media. Hoe veroverde TMF een plek op de Nederlandse kabel en hoe verhield de jongerenzender zich tot zijn voorgangers, zoals Veronica? Hoeveel ruimte bood TMF aan jongeren om hun stem te laten horen? In hoeverre was TMF een voorloper voor de huidige mediacultuur? Hij schreef er een boek over: De Muziekfabriek. Jaap Kooijman is universitair hoofddocent Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam.

Wist je dat er tijdens moderne uitvoeringen van Bach en Monteverdi bijna altijd wordt geïmproviseerd? En dat het zo waarschijnlijk meer lijkt op hoe de muziek vroeger klonk, dan bij concerten van vijftig jaar geleden? De term ‘oude muziek’ stond oorspronkelijk voor alle muziek die in Europa gemaakt werd tot de barok, rond 1650. Inmiddels kan die van toepassing zijn op alle uitvoeringen waarin geprobeerd wordt om alles zo veel mogelijk te laten klinken zoals in de tijd dat de muziek geschreven werd—en omdat componisten vaak nauwelijks aanwijzingen achterlieten voor hoe men iets moest spelen, moeten moderne muzikanten die zich hiermee bezighouden altijd kunstenaar én wetenschapper zijn. Momo Schaap spreekt met luitist en historicus Arjen Verhage, die onder meer is aangesloten bij ensemble Camerata Trajectina, dat Nederlandse liedjes uit de zestiende en zeventiende eeuw opvoert. Zij hebben het over historisch geïnformeerd musiceren en de muziekcultuur in de Nederlanden tijdens de Tachtigjarige Oorlog, de ‘hoge’ en de 'lage’! Tweede presentator en techniek: Max Waterreus.

Steeds meer mensen doen aan mindfulness vandaag de dag. Mindfulness kan zorgen voor meer rust, minder stress en een betere ademhaling en slaap. Minder bekend is dat mindfulness ook steeds vaker wordt ingezet voor medische doeleinden. Zo kunnen therapieën gebaseerd op mindfulness depressies temperen, rust brengen voor mensen met ADHD en dementie klachten doen minderen. Een groep die ook zeer gebaat is bij mindfulness is mensen met een visuele en verstandelijke beperking. Onderzoek toont aan dat mindfulness hun welzijn kan verbeteren. Hoe dat precies zit bespreken redacteuren Roeland Dubèl en Bart Verplanke met Hannelies Hokke, zij is werkzaam als psychomotorisch therapeut voor de Academische Werkplaats Affect-Us, een broedplaats voor praktijkgericht onderzoek die onder meer onderzoek heeft gedaan naar de effectiviteit van mindfulness bij de behandeling van mensen met een beperking. Alles over dit onderzoek en meer kunt u horen in deze podcast!

Zwangeren en baby’s met een niet-westerse migratieachtergrond lopen meer risico om tijdens de zwangerschap en baring ziek te worden en te overlijden. Mensen van kleur krijgen vaker een keizersnede die niet nodig is, maar krijgen mínder vaak pijnmedicatie als ze daarom vragen. En de technologie die wordt gebruikt om het zuurstofgehalte te meten, werkt minder goed op de donkere huid. Zomaar wat voorbeelden die verloskundige en postdoctoraal onderzoeker dr. Bahareh Goodarzi noemt in haar boek 'Baren buiten de box', dat eind april verschijnt. Samen met zorgethica Inge van Nistelrooij schoof ze aan in onze studio om te praten over (het onderzoek naar) ongelijkwaardigheid in de geboortezorg. Wie op welke manier dan ook niet aan de heersende norm voldoet, heeft gemiddeld minder goede gezondheidsuitkomsten. Waar komt dat door, maar vooral: wat kunnen we ertegen doen? Een uitzending van Maaike Kooijman.

Zijn nalatenschap is overal in Amsterdam terug te zien, toch weten maar weinig mensen wie hij was. Christiaan Pieter van Eeghen was een negentiende eeuwse zakenman, met oog voor stadsgroei in de breedte. Zo verrijkte hij de stad met het Vondelpark, sociale huurbouw en het prinsengrachtziekenhuis. Ook was hij medeoprichter van zowel het Stedelijk als het Rijksmuseum. Nergens heeft hij zijn naam aan gebonden, en dat was genoeg reden voor Laura van Hasselt om het boek 'Geld, Geloof en Goede Vrienden' te schrijven. Tot 30 juni is er in het Amsterdam Museum ook een tentoonstelling over Van Eeghen te zien. Radio Swammerdam was erbij en maakte een reportage. Max Waterreus sprak op locatie met gastconservator Laura van Hasselt, conservator Maren de Wit, vormgever Edo Mulder én directrice Judiekje Kiers.

Welkom bij de rijke geschiedenis van bier. De grootste bierkenner van Nederlands, dr. Leendert Alberts, legt uit waar het beeld van de brouwende monnik vandaan komt, terwijl bier niet bepaald past bij het contemplatieve leven van de monnik. Ook proeven we het 'beste biertje' ter wereld, de Westvleteren 12. Proost! Door Tabe Bakker, co-host Momo Schaap, techniek Emerence Kaptein.

Van wie is de stad? Voor krakers is het antwoord op die vraag helder: van de bewoners! Ook in de Jordaan is er is een erfenis van betaalbaar wonen die we te danken hebben aan krakers. Een voorbeeld van die erfenis is de woning waar redacteur Daniel Teunissen in woont. Deze is in de jaren 80 gekraakt. Hij is benieuwd: zijn de krakers die destijds het huis hebben gekraakt nog te vinden? Hij wil ze namelijk graag bedanken. En wat kunnen we leren van krakers toen en nu?

Radio Swammerdam is hét wekelijkse wetenschapsprogramma op Radio SALTO (99.4FM in Amsterdam en omstreken), elke zondag om 11.00 uur live vanuit Pakhuis de Zwijger. Radio Swammerdam is vernoemd naar natuurwetenschapper Jan Swammerdam (1637 - 1680), die er een rariteitenkabinet in Amsterdam op nahield.

Er bestaat een helder beeld van de wetenschappelijke revolutie als de overwinning van de rede op het dogma van de kerk. Maar de harde tegenstelling tussen religie en wetenschap is veel minder oud dan vaak wordt gedacht en lange tijd zag men twee domeinen die elkaar informeerden en inspireerden. Hoe religieus was Copernicus? En was Galilei een charlatan? Momo Schaap in gesprek met Lieke Wijnia, Hoofd Onderzoek en Bibliotheek bij Museum Catharijneconvent en Geertje Dekkers, wetenschapshistorica en geschiedenisjournalist. Dekkers was gastconservator voor Wijnia's tentoonstelling, De Schepping van de Wetenschap in Museum Catharijnenconvent.

27 miljoen euro: dat is het geld dat de Tweede Kamer vrij gaat maken voor speciale long covid-behandelcentra. Dat geeft hoop voor de ongeveer 90.000 Nederlanders die ernstig worden beperkt door langdurige covid. Tegelijkertijd hebben die nog op te zetten poliklinieken ook een uitdaging: er zijn nog geen behandelingen of medicijnen voor post-covid bekend. Wat weten we nu over de medische oorzaken van post-covid? Waar moeten we zoeken voor oplossingen? En wat kunnen we leren van andere post-infectieziekten? Maaike Kooijman in gesprek met hoogleraar precisiegeneeskunde Anke-Hilse Maitland, longarts Lous Rijssenbeek en Anne Vroegindeweij, die het boek 'De Achterblijvers' schreef over haar ervaringen met long covid.

Het is misschien het beste te vergelijken met het tjirpen van krekels. Een schel geluid, dat in de vorm van een radioflitsen op onze aarde neerdaalt. Ze zijn afkomstig van een ander zonnestelsel, onvoorstelbaar ver weg. De radioflitsen hebben lichtjaren afgelegd en zijn daardoor nog slechts een fractie van wat ze waren, toen ze werden uitgezonden. De radioflitsen kennen een patroon, of juist géén en hoewel we niet zeker weten waar de flitsen vandaan komen, hebben we wel een vermoeden: neutronensterren. Max Waterreus spreekt Radioastronoom Jason Hessels over dit fenomeen

Hoe worden sterren geboren, en wat is de invloed van verschillende stersystemen - een groep van twee of meer sterren die door onderlinge zwaartekracht bij elkaar gehouden worden - op hun levensloop? In deze Radio Swammerdam uitzending gaan Emerence Kapteijn en Max Waterreus in gesprek met sterrenkundige dr. Silvia Toonen (Universiteit van Amsterdam), die zich in haar onderzoek richt op drievoudige stersystemen, hun invloed op stellaire evolutieprocessen, en het belang van dergelijke systemen voor het begrijpen van stellaire geboorte, leven en hun uiteindelijke lot in de kosmos.

Vindt u Valentijnsdag maar commercieel? Dat klopt! Maar feestdagen hebben dat wel vaker, toch geven ze betekenis aan ons leven en de tijd. Hoe werken feestdagen precies? Waar komen ze vandaan en hoe moeten we ze vieren? Antropoloog Irene Stengs vertelt ons hoe het zit, en hoe we onze eigen feestdag kunnen maken: Radio-Swammerdam-Dag!

We horen van alles over de ervaringen van vrouwen tijdens en na een zwangerschap, maar wat gebeurt er in het lichaam én het hoofd van haar partner? En wat is de rol van vaders in de moderne maatschappij? Een uitzending van Maaike Kooijman met aan het woord onderzoeker Renate Buisman, kinderarts en onderzoeker Ineke de Kruijff, en schrijvende vader Sander Voesten. Bestel Sanders boek 'Dubbel gevoel': https://www.boekscout.nl/shop2/boek/9789464891430 Luister de podcast 'Ontroostbaar' over huilbaby's: https://open.spotify.com/show/4pdfETfgKxD0YGFByP58Sy?si=d92d33844347455a Volg Radio Swammerdam op LinkedIn: https://www.linkedin.com/company/radio-swammerdam/ Volg Radio Swammerdam op X: https://twitter.com/RadioSwammerdam Volg Radio Swammerdam op Instagram: https://www.instagram.com/radioswammerdam

In deze aflevering van Radio Swammerdam staan redacteuren Emerence Kapteijn en Momo Schaap oog in oog met mummieportretten. Dat zijn doorgaans op hout geschilderde portretten die werden gemaakt tijdens de Romeinse periode in Egypte. Nadat het lichaam van de overledene behandeld en ingewikkeld was, werd de beeltenis op het gezichtsgedeelte van de gemummificeerde persoon geplaatst. In de tentoonstelling "Oog in oog: de mensen achter mummieportretten" zijn 38 exemplaren van over de hele wereld te zien. Conservator Collectie Egypte bij het Allard Pierson Ben van den Bercken vertelt ons tijdens een rondleiding door de tentoonstelling over de personen die zich bijna 2000 jaar geleden lieten vereeuwigen, de makers, en de erfgenamen.

De oud-Griekse cultuur wordt beschouwd als fundamenteel voor die van ons, maar hoe gaan we om met de vrijwel volledige afwezigheid van vrouwelijke stemmen uit de oudheid? Jacqueline Klooster, docent aan de Rijksuniversiteit Groningen vertelt over de rol van vrouwen in Griekse mythen en over een immens populair, nieuw genre van romans die deze verhalen hervertellen vanuit hun perspectief. Door Momo Schaap, met dank aan Emerence Kapteijn.

De eerste film waarin de wereld in de zee voor een groot publiek in beeld werd gebracht heette Le monde du silence. De Stille wereld van Jacques Cousteau uit 1956. Mensen kunnen niet goed horen onder water. Heel lang hebben we daarom aangenomen dat het stil is onderwater. In de meeste natuurdocumentaires is ook maar weinig te horen als de camera onder water duikt. Je hoort dan vooral bubbels en misschien wat muziek om een achtervolging spannender te maken. Maar het tegendeel is waar: het is verre van stil onder water. Er is een symfonie van geluiden. Het is er zelfs eerder een herrie. En met schadelijke gevolgen voor de zeedieren. Zelfs op het diepste punt van de oceaan kun je nog het geluid van boten horen. En dat terwijl geluid de belangrijkste vorm van communicatie is voor het onderwaterleven. Wat zijn de bronnen van geluidsoverlast in de zee? En wat betekent al dat lawaai voor vissen en andere zeedieren? In deze aflevering van Radio Swammerdam gaat Daniel Teunissen in gesprek met Niels Kinneging over zijn onderzoek naar geluidsoverlast in de Noordzee en Jeroen Hubert over zijn onderzoek naar de effecten van geluidsoverlast op zeedieren. Ook is er een vooraf opgenomen interview met Hans Slabbekoorn.

Het vertrouwen in de wetenschap is hoog, maar dat maakt het ook kwetsbaar. Niet elke uitkomst van een onderzoek is namelijk gewenst of naar verwachting, terwijl de druk om relevant te publiceren als onderzoeker toeneemt. Hoe kunnen wetenschappers het beste wetenschapper met deze verantwoordelijkheid om gaan? Max Waterreus gaat in gesprek met Emiritus Hoogleraar Methodologie en Wetenschapsintegriteit Lex Bouter over hoe onderzoekers zo dicht mogelijk bij de waarheid kunnen komen.

Hoe kunnen we beter luisteren? Luisteren is lastig. Het vergt aandacht voor de ander en het loslaten van je eigen aannames. Kunnen we de ander nog echt horen? Luisteren wordt nog lastiger als we proberen te luisteren naar niet-mensen, naar de natuur. Kunnen we blijven luisteren als onze gesprekspartner geen mens is, maar een dier, bos of zee? In deze aflevering proberen we antwoord te geven op deze vragen. Het gaat over luisteren naar de ander, naar afwijkende meningen en luisteren naar de natuur via wetenschap, kunst en het recht. Door Daniel Teunissen en met dank aan: Elmo Vermijs, landschap kunstenaar. https://amstelpark.elmovermijs.com https://stagingwood.org/ Renate Schepens, Intercultureel filosoof. Luister vooral naar haar podcast De Tolken die zij samen maakt met Frits de Beer: https://open.spotify.com/show/0aCKqWqw1aEk9dKrfhLBzl?si=4cefc3172a4b49b4 Margot Wilke Marte Otten, hoogleraar brein en cognitie bij de UVA. Miriam Rasch, verbonden aan de NIAS (The Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences) Laura Burgers, professor bij het centrum voor 'Transformative private law’

'Ketamine blijkt doodsoorzaak Friends-acteur Matthew Perry' kopte de NOS op 15 december. Naar verluidt kreeg Perry een behandeling tegen depressie en gebruikte hij daarvoor de drug ketamine. Hoe zit dat precies? In Radio Swammerdam gingen Emerence Kapteijn en Maaike Kooijman in gesprek met Jurriaan Strous, promovendus én psychiater op de crisisdienst. Onder leiding van prof. dr. Robert Schoevers doet hij onderzoek naar ketamine bij acute suïcidaliteit. Wat kunnen psychedelica betekenen bij psychische klachten? Maar ook: wat zijn de gevaren? Strous: "Het is absoluut geen wondermiddel. Dat is niks in de psychiatrie." Let op: in deze uitzending worden thema's besproken worden die als gevoelig of triggerend ervaren kunnen worden, zoals verslaving en suïcidaliteit. Denk je aan zelfdoding? Bel dan gratis naar 0800-0113 voor 113 Zelfmoordpreventie.